آیا در سنّت پیامبر(ص) روایاتى بر لزوم یا استحباب تکتّف وجود دارد؟

در آنچه از سنت پیامبر(صلى الله علیه وآله) نقل شده اثرى از لزوم تکتّف دیده نمى شود براى اثبات این مدعا به چند نمونه از روایات مزبور اشاره مى کنیم...

آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی به  این پرسش پاسخ داده است.

پاسخ اجمالی: در سنت پیامبر(ص)، اثرى از لزوم تکتّف دیده نمى شود. اگر این کار سنّت مؤکّد یا امر مستحب بود، پیامبر(ص) به آن اشاره مى فرمود. مسلم نماز پیامبر(ص) را از عایشه نقل می کند؛ حضرت نماز را با تکبیر و قرائت سوره حمد آغاز مى کرد و به رکوع مى رفت، و چون از رکوع بر مى خاست، قبل از سجده کاملاً مى ایستاد و چون از سجده بر مى خاست، قبل از سجده دوم کاملاً مى نشست و در هر دو رکعت تحیّت مى گفت، … و نمازش را با سلام به پایان مى برد. این روایات بهترین دلیل است که دست روى دست نهادن سنت مؤکّد نیست.

پاسخ تفصیلی: در آنچه از سنت پیامبر(صلى الله علیه وآله) نقل شده اثرى از لزوم تکتّف دیده نمى شود براى اثبات این مدعا به چند نمونه از روایات مزبور اشاره مى کنیم:

۱ـ [بیان حضرت به] آنکه بد نماز مى خواند

به روایت محدثان، مردى نمازمى خواند و پیامبر(صلى اللهعلیه وآله) به او مى نگریست، چون از نمازش فراغت یافت، نزد پیامبر(صلى الله علیه وآله) آمد، سلام داد، حضرت جواب داد، سپس فرمود: برگرد نمازبخوان، تو نمازنخوانده اى. برگشت و دوباره نماز خواند مثل بار نخست، سپس نزد پیامبر(صلى اللهعلیه وآله) آمد، حضرت فرمود: برگرد و نمازبخوان چون نمازنخوانده اى، تا سه بار. مرد قسم خورد که نمازبهتر از این نمى تواند و چون مشتاق و مهیاى فرا گرفتن شد، پیامبر(صلى اللهعلیه وآله) به او آموخت که چگونه نمازبخواند.

ابوهریره گوید حضرت فرمود:

«چون به نمازایستادى، وضوى کامل بگیر، رو به قبله بایست، تکبیربگو، آنچه میسّر است از قرآن بخوان، سپس رکوع کن تا به آرامش بدنى برسى، سپس بلند شو تا کاملاً بایستى، پس به سجدهبرو، از سجدهبرخیز، آرام بنشین، دوباره به سجدهبرو و آرام بگیر، و در همه نمازت چنین کن».

این حدیثرا منابع هفت گانه نقل کرده اند و لفظ نقل شده از صحیح بخارى بود.(۱)

پس اگر دست روى دست نهادن سنّت موکّد یا امر مستحب بود، پیامبر(ص) به آن اشاره مى فرمود.

۲ـ نمازپیامبر(ص) در توصیف عایشه

به نقل مسلم از عایشه، پیامبر خدا(ص) نمازرا با تکبیرو قرایت سوره حمد آغاز مى کرد و چون رکوع مى رفت، سرش را نه بیرون مى آورد و نه تو مى کشید، بلکه میان این دو حالت بود و چون از رکوعبر مى خاست، قبل از سجده کاملاً مى ایستاد و چون از سجدهبر مى خاست، قبل از سجدهدوم کاملاً مى نشست و در هر دو رکعت تحیّت مى گفت، پاى چپ را مى گسترد و پاى راست را بر آن مى نهاد و از نشستن روى دو پاشنه پا و اینکه کسى ساعدهایش را مثل درندگان بر زمین بگسترد نهى مى کرد و نمازش را با سلام به پایان مى برد.(۲)

اگر در روایت پیشین به ذکر واجبات بسنده شده بود، در اینجا برخى از مستحبات و مکروهات هم آمده است. اگر دست روى دست گذاشتن سنت موکّد یا مستحب بود حتماً پیامبر(صلى الله علیه وآله) آن را مى گفت، چون استحباب آن در نظر معتقدانش کمتر از گذاشتن پاى راست روى پاى چپ نیست. این روایات تبیین کننده کیفیت نماز، بهترین دلیل است که دست روى دست نهادن سنت موکّد نیست.

۳ـ وصف نمازپیامبر(صلى الله علیه وآله) در روایت معاذ

طبرانى از عبدالرحمان بن غنم از معاذ بن جبل چنین نقل مى کند: هرگاه پیامبر(صلى الله علیه وآله) در نمازبود، دست هایش را تا برابر گوش هایش بالا مى آورد، تکبیر مى گفت، سپس آنها را پایین مى فرستاد و ساکت مى شد و گاهى هم دیدم که دست راست روى چپ مى گذاشت.(۳)

ذیل حدیثگرچه دلالت مى کند پیامبر(صلى الله علیه وآله) گاهى دست راستش را روى دست چپش مى گذاشت، ولى اندک بود (به گواهى کلمه «ربما») و روش او بر آزاد گذاشتن دست بود. و نیز احتمال دارد که گذاشتن دست راست روى چپ، به سبب دیگر بوده، نه به خاطر آنکه در نماز مستحباست.(۴)

پی نوشت:

 

(۱). بلوغ المرام: ۹۲، شماره ۲ / ۲۵۰، چاپ ریاض؛ سبل السلام، ج ۱، ص ۱۵۹.

(۲). بلوغ المرام: ۹۹، شماره ۸ / ۲۵۷.

(۳). المعجم الکبیر: ج ۲۰، ص ۷۴.

(۴). گردآوری از کتاب: سیماى عقاید شیعه، آیت الله جعفر سبحانی ، ترجمه جواد محدثی، نشر مشعر، چاپ دارالحدیث، بهار ۱۳۸۶، ص ۳۹۴.