پیامدهای زیانبار لقمه حرام در زندگی انسان
فردی که لقمه حرامی را به منزل می برد، خانواده خویش
را از سعادت دور می کند...
نقش
لقمه حرام در زندگی انسان موجودی است دارای دو بعد روحانی و جسمانی که بین این دو
رابطه تنگاتنگی وجود دارد؛ زیرا هم امور مربوط به جسم، روح انسان را تحت تأثیر قرار
می دهد و هم مسایل روحی مانند غم و اندوه باعث بروز بیماری های جسمی در انسان می
شوند. کسب و درآمد حلال یا حرام و به عبارتی لقمه حلال یا حرام از جمله مسائلی است
که ابعاد وسیعی از زندگی انسان را تحت تأثیر قرار می دهد. به همین دلیل پرهیز از
لقمه حرام با اهمیت فراوانی در آیات و روایات ذکر شده است. در نوشتار حاضر پیرامون
نقش لقمه حرام در زندگی با نگاهی به قرآن و روایات سخن گفته شده که با هم آن را از
نظر می گذرانیم.
اهمیت
پرهیز از مال حرام
خداوند
در قرآن اصحاب کهف را به عنوان الگو برای انسان های پاک سرشت و حق جو معرفی می کند
و ازجمله کارهای آنها که می تواند برای همگان سرمشق قرار گیرد، تهیه غذای پاک و
حلال است؛ آنان وقتی از خواب ۳۰۹ ساله برخاستند، به شدت احساس گرسنگی کردند، اما
با این حال به مأمور تهیه غذا توصیه می نمودند هر غذایی را نخرد، بلکه بین
فروشندگان بگردد و از کسی غذا تهیه کند که غذایش از همه پاک تر و حلال تر باشد:
«فلینظر ایها ازکی طعاما» (کهف/ ۱۹) این نکته جالب توجه است که آنان درحالی که
بسیار گرسنه بودند، اولین چیزی که مورد توجه قرار دادند، نوع و مقدار غذا نبود،
بلکه حلال و پاک بودن آن برایشان حائز اهمیت بود. (محسن قرائتی، تفسیر نور، ج ۷، ص
۱۵۴)
لقمه
حرام تنها شامل خوردن غذای حرام نیست بلکه براساس روایات، مصادیق متعددی دارد که
برخی از آنها عبارتند از: رباخواری، خوردن مال یتیم، کم فروشی، نپرداختن خمس و
زکات، کم کاری در قبال دریافت حقوق و دستمزد، فریب در معامله، زیرمیزی، رشوه خواری
و...
خداوند
در آینه ۱۶۸ سوره بقره می فرماید: «ای مردم از آنچه در زمین، حلال و پاکیزه است
بخورید و گام های شیطان را دنبال نکنید که او برای شما دشمنی آشکار است؛ پس مبادا
به پیروی از شیطان آنچه را خدا حلال کرده، حرام بشمارید و آنچه را حرام کرده است
روا بدانید
همچنین
قرآن کریم در آیات مختلفی با استفاده از جمله «کلوا من طیبات» به انسان دستور داده
است تا فقط و فقط از غذاهای پاکیزه و حلال تغذیه کند. در برخی روایات نیز آمده
«اذا وقعت اللقمه من الحرام فی جوف العبد لعنه کل ملک فی السماوات والارض و مادامت
اللقمه فی جوفه لاینظرالله الیه» (بحار، ج ۶۳، ص ۳۱۴) وقتی
لقمه حرام وارد بدن انسان شود همه فرشتگان آسمان و زمین او را لعنت می کنند و تا
زمانی که لقمه در درون او باشد، خداوند به او نظر نمی کند.
این
روایت با لحن شدیدش انسانها را از خوردن لقمه حرام نهی می کند و عواقب بد آن را
متذکر می شود. بدی این عمل آن قدر زیاد است که تمامی فرشتگان بر او لعنت می فرستند
و خواهان دوری او از رحمت الهی هستند و خداوند چنین بنده ای را نگاه هم نمی کند.
آثار
و پیامدهای لقمه حرام
درآمدهای
نامشروع و خوردن لقمه حرام آثار فراوانی دارد که به پاره ای از آنها اشاره می شود:
۱) پذیرفته نشدن نماز و
عبادات کسی که مال حرام می
خورد، ممکن است نماز بخواند، روزه بگیرد و سایر عبادات را انجام دهد، غافل از
اینکه مال حرام سبب تباهی اعمال او می شود. در روایتی از رسول اکرم(ص) آمده است:
«من اکل لقمه حرام لم تقبل له صلاه اربعین لیله ؛ کسی که لقمه حرامی بخورد، تا 40
شبانه روز نمازهایش قبول نمی شود.» (بحار، ج ۳۶، ص ۴۱۳)
چنین فردی حتی اگر با استفاده از مال حرام توفیق حج و عمره هم پیدا کند، از او پذیرفته نمی شود. امام باقر(ع) فرمود: «لا یقبل الله عزوجل حجا و لا عمره من مال حرام» (بحار، ج ۳۹، ص ۳۶۱) خداوند حج و عمره ای را که از مال حرام باشد، نمی پذیرد.
۲) مستجاب نشدن دعا
مطابق
روایات تا وقتی که حق دیگران در داخل مال کسی باشد، دعای او مستجاب نمی شود.
خداوند دعای بندگان خود را به اجابت می رساند مگر دعای انسان حرامخوار. (وسایل
الشیعه، ج ۷، ص ۵۴۱) در روایت دیگری آمده است: «من احب ان یستجاب دعاؤه فلیطیب
مطعمه و مشربه؛ کسی که دوست دارد دعایش مستجاب شود طعام و کسب خود را از حرام پاک
کند.» (بحار، ج ۰۹، ص ۲۷۳)
۳) نسل فاسد
فردی
که لقمه حرامی را به منزل می برد، خانواده خویش را از سعادت دور می کند و فرزندی
که در چنین خانواده ای متولد می شود، روی سعادت را نمی بیند. کسی که نطفه اش از
حرام منعقد شده، به فساد و تباهی گرایش داشته و فاسد خواهد شد. (اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج ۰۱، ص:
۸)از امام صادق(ع) نقل شده است: «کسب الحرام یبین فی
الذریه؛ مال حرام در فرزندان آشکار می شود.» (کافی، ج ۵، ص۴۲(
علاوه
بر موارد فوق، برای خوردن مال حرام آثار دیگری نیز ذکر شده است که از جمله دل را
سیاه می کند و قلب را سخت می کند. موجب می شود انسان خدا را فراموش کند و دیگر
اینکه شیطان را مسلط می کند. (اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج ۰۱،ص:۴۸(
راهکارهای
اصلاحی
خداوند
متعال همیشه با آغوش باز بندگان توبه کار خود را می پذیرد. بندگانی که از
گناهانشان پشیمان شده اند و قصد اصلاح خویش را دارند. آنان که دسترسی به مال حرام
دارند اما به خاطر خدا از آن پرهیز می کنند، پاداش خود را از خدا خواهند گرفت.
امام صادق(ع) فرمودند: «ثلاث من کن فیه زوجه الله من حور العین: ... رجل اشرف علی
مال حرام فترکه لله؛ سه ویژگی است که در هر کس باشد خدا او را به ازدواج حور العین
درمی آورد که یکی از آنها کسی است که به مال حرام دست یابد ولی برای خدا آن را ترک
کند. (وسایل الشیعه، ج ۲۱، ص ۹۷۱)
در
روایت دیگری آمده است: «العباده سبعون جزءا افضلها طلب الحلال؛ عبادت هفتاد جزء
دارد که با فضیلت ترین آنها طلب حلال است. (کافی، ج ۵، ص ۸۷) در
حالات اهل بیت(ع) ذکر شده است که برای کسب روزی حلال تلاش می کردند و آن را نوعی
عبادت و جهاد می شمردند. (ر.ک: مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج ۸۱، ص ۷۳۲)
بدیهی
است که مسئله حق الناس بسیار مهمتر و سخت تر از حق الله است؛ زیرا امید است خداوند
با وسعت لطف و کرم خویش، از حق خود درگذرد، اما مردم ممکن است از یک ریال هم صرف
نظر نکنند. حق الناس از جمله سؤالاتی است که انسان ها می بایست در قیامت در مورد
آن پاسخ دهند. توجه به این نکات می تواند بازدارنده باشد.
در
مورد بازپرداخت حق الناس و مالی که از راه حرام به دست آمده، چهار حکم وجود دارد:
۱) اگر مقدار حرام معلوم
و صاحبش هم معلوم باشد، باید آن را به صاحبش برگرداند یا با او مصالحه نماید.
۲) اگر مقدار مال معلوم
و صاحبش مجهول باشد، باید از جانب صاحبش رد مظالم دهد.
۳) اگر مقدار مال مجهول
و صاحبش معلوم است، باید مصالحه نمایند.
۴) اگر مقدار مال و صاحب
آن، هر دو مجهول باشند، باید خمس مالش را بدهد. (اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج
۰۱، ص: ۴۸)
---------------
تاثیر لقمه حرام در روایاتائمه اطهار تاثیرلقمه حرام روایات روایات ائمه لقمه حرام در زندگی لقمه و تاثیرش در زندگی مذهبی
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
تصرف غیر مجاز در اموال دیگران که از آن به خوردن مال حرام یا همان لقمه حرام یاد می شود؛ خواه ناخواه آثاری را در پی دارد که می توان آنها را با وضوح و تاکید قابل توجه ای در منابع دینی و کلام بزرگان آیین مشاهده کرد…آنچه در ادامه می آید آثاری است که اثرات لقمه حرام است و فراری از آن نیست. به این امید که این نکات هشداری باشد برای همگان تا بیش از پیش در نوع و راه آنچه به دست می آوریم دقت کنیم. نکته آخر اینکه فراموش نکنیم که، پیشگیری همیشه به خصوص در این مورد بهتر و آسان تر از درمان است حرام خورینماز بی ارزش و دعایی که شنیده نمی شودرسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: مَنْ أَکَلَ لُقْمَةَ حَرَامٍ لَمْ تُقْبَلْ لَهُ صَلَاةٌ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً؛ نماز کسی که لقمه‌اش حرام است تا چهل روز از ارزش چندانی برخوردار نیستوَ لَمْ تُسْتَجَبْ لَهُ دَعْوَةٌ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً و تا چهل روز دعای او مستجاب نمی گردد وَ کُلُّ لَحْمٍ یُنْبِتُهُ الْحَرَامُ فَالنَّارُ أَوْلَى بِهِ و هر مقدار از بدن که پرورش یافته لقمه حرام باشد سزاوار آتش و سوختن است.در حدیثی قدسی آمده است که خداوند متعال می فرماید: فَمِنْکَ الدُّعَاءُ وَ عَلَیَّ الْإِجَابَةُ فَلَا تَحْجُبْ عَنِّی دَعْوَةً إِلَّا دَعْوَةَ آکِلِ الْحَرَامِ؛ بنده من! تو دعا کن؛ من اجابت می کنم. بدان که تمام دعاها به پیشگاه اجابت من می رسد؛ مگر دعای کسی که مال حرام می خورد.شخصی به محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله شرفیاب شد. به آن حضرت عرض کرد که دوست دارم دعایم مستجاب شود؛ چه کنم؟ پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به او فرمود: طَهِّرْ مَأْکَلَکَ وَ لَا تُدْخِلْ بَطْنَکَ الْحَرَامَ؛ لقمه‌ات را پاک کن [تا مبادا به حرامی آلوده باشد] و مراقب باش هیچ نوع حرامی را مصرف نکنی.(
۳)امام صادق علیه السلام فرمود: اگر کسی با مالی که از راه حرام بدست آورده است عازم حج شود هنگامی که لبیک می گوید جواب رد به او می دهند که لَا لَبَّیْکَ وَ لَا سَعْدَیْکَ که این نشان از مردودی عمل اوست اما اگر مال او از راه حلال کسب شده باشد پاسخ مثبت به او داده می شود که لَبَّیْکَ وَ سَعْدَیْکَ و این نشان از قبولی عمل او خواهد بود سنگدلی، اثر حرام خوریروایتی وجود دارد که اگر آن را در کنار این روایت قرار دهیم نتیجه ای حاصل می شود که آن را اباعبدالله الحسین علیه السلام در کربلا و در تحلیل جنایت کوفیان بیان فرمود. آن روایت این است که امام صادق علیه السلام فرمود: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یَسْتَجِیبُ دُعَاءً بِظَهْرِ قَلْبٍ قَاسٍ؛ خداوند متعال دعایی را که از قلبی سخت و بی رحم برخاسته باشد اجابت نمی کند.سنگدلیاز این دو روایت این معنا استنباط می شود که حرام خواری و قساوت قلب ارتباطی تنگاتنگ با هم دارند که اگر کسی حرام خورد قلبش سخت شده و در برابر حق، نرمش نخواهد داشت و این همان سخنی است که امام حسین علیه السلام در روز عاشورا به سپاه کوفه فرمود. آن حضرت وقتی دید که کلام حقش در دل سخت تر از سنگ کوفیان اثر نمی کند علت را این سخت دلی و عدم کرنش در برابر حق را لقمه های حرامی برشمرد که شکمهای کوفیان از آن پر شده بود: فَقَدْ مُلِئَتْ بُطُونُکُمْ مِنَ الْحَرَامِ وَ طُبِعَ عَلَى قُلُوبِکُمْ؛ شکمهایتان از حرام پر شده و بر قلبهایتان مُهر خورده است. حداقلش این است؛ غذای آن چند روزی را که اینها در کربلا مستقر بودند عمر سعد به آنها می داد. او با کیسه های زر اموی یا تصرف حرام در بیت المال مسلمین غذا تهیه می کرد و در شکم اینها می ریخت لذا شکم همه از حرام پر بود و چون اینگونه بود هر وقت ولیّ خدا و امام عصرشان اراده می کرد که با اینها سخن بگوید سر و صدا می کردند و هلهله سر می دانند و حاضر نمی شدند تا به کلام آن حضرت گوش فرا دهند تا جایی که امام علیه السلام خطاب به آنها فرمود: وَیلَکُم مَا عَلَیکُم أن تَنصِتُوا إلَیَّ فَتَسمَعُوا قَولِی؛ چرا ساکت نمی شوید تا حرفم را بشنوید؟ اینجا بود که خود حضرت علت را بیان کرد و فرمود: فَقَدْ مُلِئَتْ بُطُونُکُمْ مِنَ الْحَرَامِ.لعنت فرشتگانرسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: إِذَا وَقَعَتِ اللُّقْمَةُ مِنْ حَرَامٍ فِی جَوْفِ الْعَبْدِ لَعَنَهُ کُلُّ مَلَکٍ فِی السَّمَاوَاتِ وَ فِی الْأَرْضِ؛ هرگاه لقمه ای حرام در شکم بنده ای از بندگان خدا قرار گیرد تمام فرشتگان زمین و آسمان او را لعنت می کنند(۶)؛ یعنی دوری رحمت الهی را از او درخواست می کنند. شاید علتش این باشد که دست به دعا بر می دارند و به خداوند متعال عرضه می دارند که خدایا این شخصی که غرق در نعمتهای حلال توست اما دست به حرام دراز کرده را از آن حلالهای بی شمارت محروم کن!رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: مَنْ أَکَلَ لُقْمَةَ حَرَامٍ لَمْ تُقْبَلْ لَهُ صَلَاةٌ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً؛ نماز کسی که لقمه‌اش حرام است تا چهل روز از ارزش چندانی برخوردار نیست وَ لَمْ تُسْتَجَبْ لَهُ دَعْوَةٌ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً و تا چهل روز دعای او مستجاب نمی گردد وَ کُلُّ لَحْمٍ یُنْبِتُهُ الْحَرَامُ فَالنَّارُ أَوْلَى بِهِ و هر مقدار از بدن که پرورش یافته لقمه حرام باشد سزاوار آتش وسوختن استساخت بنای عبادت روی ماسه های روانرسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: الْعِبَادَةُ مَعَ أَکْلِ الْحَرَامِ کَالْبِنَاءِ عَلَى الرَّمْلِ؛ عبادت کسی که حرام خواری می کند مانند ساختمانی است که بر روی شنزاری روان بنا شده باشد.(۷) بی شک چنین ساختمانی آن چنان سست است و لرزان که با اندک حرکتی فرو ریخته و چیزی از آن باقی نمی ماند و اگر هم چیزی از آن بماند یقینافایده ای برای صاحبش نخواهد داشت.با توجه به این روایت شریف و آیه صد و نُه سوره توبه که می فرماید «مَنْ أَسَّسَ بُنْیانَهُ عَلى شَفا جُرُفٍ هارٍ فَانْهارَ بِهِ فی نارِ جَهَنَّمَ؛ کسى که بنیاد[امورش] را بر لب پرتگاهى سست و فرو ریختنى نهاده! آن بنا با بناکنندهاش در جهنم سقوط مىکند.» به دست می آید که در فرهنگ قرآن کریم چنین کسی که هم عابد است و هم حرام خوار؛ عبادتش سودی به حال او نخواهدکرد و بزودی خودش به همراه ساختمان عبادتش به قعر جهنم سقوط خواهند کرد.عبادتهایی که برای آن عذاب می نویسندرسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: مَنِ اکْتَسَبَ مَالًا حَرَاماً؛ کسی که کسبش حرام استلَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ مِنْهُ صَدَقَةً وَ لَا عِتْقاً وَ لَا حَجّاً وَ لَا اعْتِمَاراً؛ خداوند هیچ کار خیرى را از او نمىپذیرد، چه آن کار صدقه باشد چه آزاد کردن بنده؛ حج باشد یا عمرهوَ کَتَبَ اللَّهُ بِعَدَدِ أَجْزَاءِ ذَلِکَ أَوْزَاراً؛ و خداوند متعال به عوض پاداش این کارها، گناه براى او ثبت مىکند وَ مَا بَقِیَ مِنْهُ بَعْدَ مَوْتِهِ کَانَ زَادَهُ إِلَى النَّارِ؛ و آنچه پس از مرگش باقى مىماند توشه دوزخ او خواهد بود.امام صادق علیه السلام فرمود: اگر کسی با مالی که از راه حرام بدست آورده است عازم حج شود هنگامی که لبیک می گوید جواب رد به او می دهند که لَا لَبَّیْکَ وَ لَا سَعْدَیْکَ که این نشان از مردودی عمل اوست اما اگر مال او از راه حلال کسب شده باشد پاسخ مثبت به او داده می شود که لَبَّیْکَ وَ سَعْدَیْکَ و این نشان از قبولی عمل او خواهد بود.امیرالمومنین علیه السلام در وصیت خود به امام حسن علیه السلام فرمود:وَ لَا یَرِدُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص مَنْ أَکَلَ مَالًا حَرَاماً لَا وَ اللَّهِ لَا وَ اللَّهِ لَا وَ اللَّهِ؛ به خدا سوگند به خدا سوگند به خدا سوگند کسی که ذره ای مال حرام بخورد در قیامت از رسول خدا صلی الله علیه و آله دور می افتد وَ لَا یَشْرَبُ مِنْ حَوْضِهِ وَ لَا یَنَالُ شَفَاعَتَهُ؛ و از حوض کوثر نمی نوشد و مشمول شفاعت آن حضرت نمی گرددامیرالمومنین علیه السلام در وصیت خود به امام حسن علیه السلام فرمود: وَ لَا یَرِدُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص مَنْ أَکَلَ مَالًا حَرَاماً لَا وَ اللَّهِ لَا وَ اللَّهِ لَا وَ اللَّهِ؛ به خدا سوگند به خدا سوگند به خدا سوگند کسی که ذره ای مال حرام بخورد در قیامت از رسول خدا صلی الله علیه و له دور می افتد وَ لَا یَشْرَبُ مِنْ حَوْضِهِ وَ لَا یَنَالُ شَفَاعَتَهُ؛ و از حوض کوثر نمی نوشد و مشمول شفاعت ن حضرت نمی گرددحرام خور، دوست ما نیستامیرالمومنین علیه السلام می فرمود: لَیْسَ بِوَلِیٍّ لِی مَنْ أَکَلَ مَالَ مُؤْمِنٍ حَرَاماً؛ کسی که به حرام، مال مومنی را بخورد هرگز دوستدار من نیست.بهشت ممنوعهورود به بهشت ممنوعرسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ الْجَنَّةَ أَنْ یَدْخُلَهَا جَسَدٌ غُذِّیَ بِحَرَامٍ؛ همانا خداوند ورود بدنی را که از حرام تغذیه کرده به بهشت ممنوع کرده است.محروم از دیدار و کوثر و شفاعتامیرالمومنین علیه السلام در وصیت خود به امام حسن علیه السلام فرمود:وَ لَا یَرِدُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص مَنْ أَکَلَ مَالًا حَرَاماً لَا وَ اللَّهِ لَا وَ اللَّهِ لَا وَ اللَّهِ؛ به خدا سوگند به خدا سوگند به خدا سوگند کسی که ذره ای مال حرام بخورد در قیامت از رسول خدا صلی الله علیه و آله دور می افتدوَ لَا یَشْرَبُ مِنْ حَوْضِهِ وَ لَا یَنَالُ شَفَاعَتَهُ؛ و از حوض کوثر نمی نوشد و مشمول شفاعت آن حضرت نمی گردد
*****
تأثیرلقمه درتربیت فرزندمـلامحمدتقى مجلسى از علماى بزرگ اسلام است .وى در تربیت فرزندش اهتمام فراوان داشت و نـسـبـت به حرام و حلال دقت فراوان نشان مى داد تا مبادا گوشت و پوست فرزندش با مال حرام رشد کند.مـحمدباقر، فرزندملامحمدتقى، کمى بازیگوش بود.شبى پدربراى نماز و عبادت به مسجد جامع اصـفـهـان رفـت .آن کـودک نـیـز همراه پدر بود.محمدباقر در حیاط مسجد ماند و به بازیگوشى پرداخت .وى مشک پر از آبى را که در گوشه حیاط مسجد قرار داشت با سوزن سوراخ کرد و آب آن را بـه زمـین ریخت .با تمام شدن نماز، وقتى پدر از مسجد بیرون آمد، با دیدن این صحنه، ناراحت شد.دست فرزند را گرفت وبه سوى منزل رهسپار شد.رو به همسرش کرد و گفت: مى دانید که مـن در تربیت فرزندم دقت بسیار داشته ام .امروز عملى از او دیدم که مرابه فکر واداشت .با این که در مورد غذایش دقت کرده ام که از راه حلال به دست بیاید، نمى دانم به چه دلیل دست به این عمل زشت زده است .حال بگو چه کرده اى که فرزندمان چنین کارى را مرتکب شده است ؟زن کمى فکر کرد و عاقبت گفت : راستش هنگامى که محمدباقر رادر رحم داشتم ، یک بار وقتى به خانه همسایه رفتم ، درخت انارى که درخانه شان بود، توجه مرا جلب کرد.سوزنى را در یکى از انارها فروبردم و مقدارى از آب آن را چشیدم .
ملامحمدتقى مجلسى با شنیدن سخن همسرش آهى کشید و به رازمطلب پى برد.
تأثیر منفی مال حرام بر صالح بودن فرزند را در حیطه زمانی می‌توان در نظر گرفت. نخست اینکه نطفه فرزند زمانی منعقد شود که والدین مال حرام خورده باشد دوم اینکه مادر در زمان بارداری از مال حرام استفاده کرده باشد. سوم اینکه در طول دوران کودکی مال حرام بخورد. 1ـ انعقاد نطفه کودک از مال حرام: محمد ابن مسلم از امام باقر (ع) در باره آیه « وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ»(1) سؤال کرد و عرض کرد که مشارکت شیطان در اولاد به چه معناست. امام باقر (ع) فرمود: «مَا کَانَ مِنْ مَالٍ حَرَامٍ فَهُوَ شِرْکُ الشَّیْطَانِ قَالَ وَ یَکُونُ مَعَ الرَّجُلِ حَتَّی یُجَامِعُ فَیَکُونُ مِنْ نُطْفَتِهِ وَ نُطْفَةِ الرَّجُل»(2) یعنی هر مالی که از راه حرام به دست آید، شیطان در او شریک است. و اگر کسی اثرات این مال در وجودش باشد و همبستر شود، در نطفه به وجود آمده نیز شیطان شریک است. علامه طباطبایی در تفسیر این آیه می‌فرماید: هر مالی و هر کودکی که شیطان از آن نفع ببرد، شیطان در آن شریک است. زیرا شریک بودن به معنای رسیدن به منافع دو طرفی است. به نظر علامه این یک معنای کلی است که می‌تواند مصادق مختلف داشته باشد.(3) یکی از مصادق آن نطفه‌ای است که از مال حرام منعقد شده است. زیرا شیطان از آن نفع می‌برد. حضرت آیت الله مظاهری به پایان می بریم: ایشان در مورد تأثیر غذا می فرمایند: غذای حلال در آن وقت (انعقاد نطفه) تأثیر عجیبی روی بچه دارد چنانچه غذای حرام در شقاوت اولاد تأثیر عجیبی دارد... غذای حرام، مال حرام، از هر آتشی بدتر است اگر نطفه بچه منعقد شود از غذای حرام رستگار شدن او کاری است بس مشکل.(4)اگر غذا شبهه ناک باشد خطرناک است اما شبهة این غذا را می شود با بسم الله و دعا و راز و نیاز رفع کرد. اما غذای حرام را هیچ کاری نمی شود کرد و وای بر آن بچه‌ای که از غذای حرام نطفة او منعقد شود، و بدا به حال بچه ای که از پولی که در آن ربا بود. یا پولی که در آن غش در معامله کرده است به وجود آید. آیه ای از قرآن کریم است که می فرماید: «آن کسانی که غذای حرام می خوردند خیال نکنند که غذا می‌خورند، بلکه این آتشی است که آنان می‌خورند»(5)2ـ استفاده از مال حرام در زمان بارداری: همانطور که در علوم پزشکی، تربیتی و روان‌شناسی بر تأثیر تغذیه در زمان بارداری توجه دارد، در اسلام نیز به تغذیه زمان بارداری تأکید شده است. در علوم امروز تنها به مقوی بودن و نوع غذاها توجه شده است، اما در اسلام علاوه بر اینکه این جهت مورد توجه بوده است(6)، به مسأله حلیت و حرمت غذا نیز توجه شده است. در واقع اثرات معنوی غذا به بعد حلیت و حرمت آن مربوط می‌شود. مـلامحمدتقی مجلسی از علمای بزرگ اسلام است .وی در تربیت فرزندش اهتمام فراوان داشت و نـسـبـت به حرام و حلال دقت فراوان نشان می داد تا مبادا گوشت و پوست فرزندش با مال حرام رشد کند. مـحمدباقر، فرزند ملامحمدتقی، کمی بازیگوش بود. شبی پدربرای نماز و عبادت به مسجد جامع اصـفـهـان رفـت. آن کـودک نـیـز همراه پدر بود. محمدباقر در حیاط مسجد ماند و به بازیگوشی پرداخت. وی مشک پر از آبی را که در گوشه حیاط مسجد قرار داشت با سوزن سوراخ کرد و آب آن را بـه زمـین ریخت. با تمام شدن نماز، وقتی پدر از مسجد بیرون آمد، با دیدن این صحنه، ناراحت شد. دست فرزند را گرفت وبه سوی منزل رهسپار شد. رو به همسرش کرد و گفت: می دانید که مـن در تربیت فرزندم دقت بسیار داشته ام .امروز عملی از او دیدم که مرابه فکر واداشت . با این که در مورد غذایش دقت کرده ام که از راه حلال به دست بیاید، نمی دانم به چه دلیل دست به این عمل زشت زده است. حال بگو چه کرده ای که فرزندمان چنین کاری را مرتکب شده است؟ زن کمی فکر کرد و عاقبت گفت: راستش هنگامی که محمدباقر رادر رحم داشتم ، یک بار وقتی به خانه همسایه رفتم ، درخت اناری که درخانه شان بود، توجه مرا جلب کرد. سوزنی را در یکی از انارها فروبردم و مقداری از آب آن را چشیدم .ملامحمدتقی مجلسی با شنیدن سخن همسرش آهی کشید و به رازمطلب پی برد(7).3ـ دوره کودکی و استفاده از مال حرام : روایات زیادی از تأثیر منفی مال حرام بر روح و روان انسان خبر داده است. هر چند مخاطب این روایات کودک است و عام است. اما زمانی که مال حرام بر روی بزرگسالان می‌تواند اثر منفی داشته باشد. بر روی کودکان در دوران کودکی نیز می‌تواند همان اثر را داشته باشد. در زیر به نکاتی از سخنان علما در مورد تأثیر منفی غذای حرام بر مسائل معنوی انسان اشاره می‌شود که این تأثیرات شامل کودکان نیز می‌گردد. وجود انسان دو بعد دارد: یکی بعد جسمی او که تحت تأثیر ظاهری و مادی غذا است و معمولاً ما در مورد ظاهر غذایی که می خوریم دقت کافی را به کار می بریم و به بعد معنوی که حلال و حرام بودن آن است کمتر توجه می‌کنیم. بعد دیگر انسان روح اوست. که غذا به شدت بر آن تأثیر گذار است، تا جائی که در حالات بعضی از اولیاء الله و بزرگان نوشته اند که با خوردن یک لقمه شبهه ناک آنهم به صورت اتفاقی تا مدتها از توفیق نماز شب محروم می شده اند.(8)مولانا جلال الدین بلخی با بیان اصل علیت و نظام علت و معلول در عالم می فرمایند:چون زلقمه تو صید بینی و دامجهل و غفلت آید آنرا دان حراملقمه ای کان نور افزود و کمالآن بود آورده از کسب حلال(9)در واقع مولانا حسد و جهل و غفلت و بطور کلی صفات ناپسند را زاییدة لقمة حرام می دانند. مرحوم علامه جعفری (ره) در تفسیر این بیت مولانا «علم و حکمت زاید از لقمه حلال - عشق و رقت آید از لقمه حلال» می فرماید لقمة حلال برای دل انسان علم و حکمت و عشق و ظرافت ایجاد می کند و هنگامی که دیدی حسادت و جهل و غفلت تو روز افزون است بدان که نتیجه همان لقمه های حرامی است که خورده ای... لقمه حلال عالیترین پدیده ای را که برای انسان ممکن است ایجاد می کند.(10)در این زمینه عالم و زاهد بزرگ مرحوم شیخ علی اکبر نهاوندی می فرماید: چون غذای حرام به شکم وارد شد مصداق آیه: و الذی خبث لا یخرج إلا نکداً(11) از خبیثت چیزی جز خبیث خارج نشود و مصداق آن در ضرب المثلها این بیت است که: از کوزه همان تراود که در اوست ... و قوت یافتن و بسته شدن نطفه ای که با لقمه حرام بسته و رشد یافته، چیزی جز خباثت نمی باشد و چگونه می توان به چشم او امیدوار بود که به نامحرم نگاه نکند و یا با زبان غیبت نکند و این چنین است حال سایر اعضاء به نسبت به معاصی که صادر شده از شخص.(12)نیز عالم ربانی مرحوم نراقی در کتاب معراج السعاده می نویسد: دلی که از لقمة‌حرام روئیده باشد، کجا و قابلیت انوار عالم قدس کجا و نطفه ای که از مال حرام هم رسیده باشد به مرتبة‌رفیع انس با پروردگار چکار، چگونه پرتو عالم نور به دلی تابد که غذای حرام آن را تاریک کرده و کی پاکیزگی و صفا برای نفسی حاصل می شود که کثافات مال شبهه ناک آنرا آلوده و چرک آلود نموده باشد.(13) از آنچه گفته شد بنابه اصل علیت غذای حرام بر روح و روان انسان بسیار تأثیر گذار است و این تأثیر بر روان فرزند به هیچ وجه قابل انکار نیست. چنانکه در طول تاریخ غالب افراد فاسدی چون معاویه بن ابی سفیان از دامان کسانی چون هند جگر خوار برآمده اند که سخن حق در آنها هیچ تأثیری نمی کند. کما اینکه امام حسین ـ علیه السلام ـ در روز عاشورا فرمود: شکمهای شما از حرام پر شده لاجرم سخن حق را شنوا نیستید. و در مقابل صالحانی چون شیخ انصاری (ره) که از سینه پاک مادرانی شیر خورده اند که هیچگاه بدون وضو به آنها شیر نمی دادند.
نرم افزار پاسخ
پاورقی:1. - بحارالأنوار، ج57، ص342. تفسیر عیاشی، ج2، ص299.4. - ترجمه تفسیر المیزان، ج13، ص: 202.5. مظاهری، حسین، تربیت فرزند از نظر اسلام، انتشارات ام ابیها، 78، ص 43 و 50.6. بقره:74.7. - در روایت آمده که حضرت علی فرزند بسیار زیبایی را دید و گفت مادر این فرزند به خورده است. یعنی به تأثیر نوع غذا اشاره کرده است.8. - مظاهری، حسین، خانواده در اسلام،9. گوهری، سید اسماعیل، مفاسد مال و لقمه حرام، انتشارات احمدی، 1377، ص36.10. مولوی، مثنوی، انتشارات بهنود، 1375، دفتر اول، ص 66، بیت 1645.11. جعفری، شرح مثنوی، نشر فرهنگ اسلامی، ج1، ص719.12. اعراف:58.12. خزثیة الجواهر، ص 430، موعظه در تأثیر اغذیه از حدیث حلیّت و حرمت در انسان.13. نراقی، ملا احمد، معراج السعاده، انتشارات مطبوعاتی حسینی، 1375، ص 313.
