چیستی و تعریف گناه(1)

گناه به معنای خلاف است و در اسلام هر گونه کاری که برخلاف فرمان خداوند باشد گناه است...

 

فهرست مندرجات

۱ - تعریف گناه

۲ - معیار اتصاف فعل به گناه

۳ - اقسام گناه

۴ - گناهان کبیره و قرآن

۵ - گناهان کبیره و روایات

۶ - ملاک کبیره بودن گناه

۷ - فهرست گناهان کبیره

۸ - گناهان کبیره در کلام امام صادق)

۹ - پانویس

۱۰ - منبع

تعریف گناه

«گناه» عملی است که با اراده و رضایت الهی در تضاد بوده ، با ایجاد نوعی " تاریکی" معنوی در نفس انسان، آدمى را از خدای متعال که "نور" آسمانها و زمین است، دور مى‏سازد و به عبارت دیگر، موجب بازماندن وى از کمال و قرب به خدا مى‏گردد.

معیار اتصاف فعل به گناه

تعیین این که چه چیزی گناه است و چه چیزی ثواب از طریق کتاب و سنت مقدور است، زیرا در بسیاری از موارد، گناه بودن عملی قابل تشخیص عقلانی نیست و خدای متعال است که این موارد را به اقتضای علم و حکمت مطلق خود، از طریق وحی و دین، برای بشر بیان نموده است.

اقسام گناه

عالمان اسلامی گناهان را بر دو گونه تقسیم نموده اند: گناهان کبیره (بزرگ) و گناهان صغیره این تقسیم بندى از قرآن و روایات سرچشمه گرفته است ؛

گناهان کبیره و قرآن

در قرآن چنین مى خوانیم: اگر از گناهان کبیره اى که از آن نهى شده اید، اجتناب کنید، گناهان کوچک شما را مى پوشانیم وشما را در جایگاه خوبى وارد مى سازیم.[۱]

و در جاى دیگر آمده است: و کتاب (نامه اعمال ) در آنجا گذارده شود، گنهکاران را مى بینى که از آنچه در آن است ، ترسان و هراسناکند، و مى گویند: اى واى بر ما، این چه کتابى است که هیچ عمل کوچک و بزرگى نیست ، مگر اینکه آن را شماره کرده است ؟ [۲].

و درباره بهشتیان مى خوانیم: مواهب آخرت ، جاودانه است براى آنانکه از گناهان بزرگ و کارهاى زشت پرهیز مى کنند. [۳].

از این آیات به روشنى استفاده مى شود، که گناهان ، دو گونه اند: کبیره و صغیره و همچنین استفاده مى شود بعضى از گناهان ، بدون توبه حقیقى بخشودنى نیست ، ولى بعضى از آنها بخشودنى است .

گناهان کبیره و روایات

امام على (علیه السلام) در گفتارى فرمود: گناهان بر سه گونه اند: گناه بخشودنى و گناه نابخشودنى و گناهى که براى صاحبش ، هم امید بخشش داریم و هم ترس از کیفر.

سپس فرمود: اما گناهى که بخشیده است ، گناه بنده اى است که خداوند او را در دنیا کیفر مى کند و در آخرت کیفر ندارد. در این صورت خداوند حکیم تر و بزرگوارتر از آن است که بنده اش را دو بار کیفر کند.

اما گناهى که نابخشودنى است ، حق الناس است یعنى ظلم بندگان نسبت به همدیگر که بدون رضایت مظلوم بخشیده نمى شود. و اما نوع سوم ، گناهى است که خداوند آن را بر بنده اش پوشانده ، توبه را نصیب او نموده است ، و در نتیجه آن بنده هم از گناهش هراسان است و هم امید به آمرزش پروردگارش دارد، ما نیز درباره چنین بنده اى ، هم امیدواریم و هم ترسان .[۴]

 

ملاک کبیره بودن گناه

در قرآن مجید و کلام معصومین (علیهم السلام) کلیه اعمالى که گناه محسوب مى‏شود، بیان گردیده است ، منتهی کبیره بودن گناه، پیرو ملاک هایی است.

در کتاب تحریر الوسیله امام خمینى قدس سره پیرامون معیار گناهان کبیره ، چنین آمده است

۱- گناهانى که در مورد آنها در قرآن یا روایات اسلامى وعده آتش ‍ دوزخ ، داده شده باشد.

۲- از طرف شرع ، به شدت ، از آن نهى شده است .

۳- دلایلی وجود دارد که معلوم می شود آن گناه ، بزرگتر از بعضى از گناهان کبیره است .

۴- عقل ، حکم کند که فلان گناه، کبیره است .

۵- در ذهن مسلمینِ پاى بند به دستورات الهى ، چنین تثبیت شده که فلان گناه ، از گناهان بزرگ است .

۶- از طرف پیامبر (صلّى اللّه علیه و آله) یا امامان (علیهم السلام) در خصوص گناهى تصریح شده که از گناهان کبیره است .

(برخی از فقها تعزیر را نشانه کبیره بودن گناه می دانند که در این صورت استمنا نیز از گناهان کبیره محسوب خواهد شد ، زیرا در روایتی آمده است که امام علی (علیه السلام) با زدن روی دست، شخص مستمنی را تعزیر فرمودند.

البته گناهان کبیره نیز همه در یک سطح نیستند. بعضى بدون توبه بخشیده نمى‏شوند، مانند «شرک» و «قتل نفس» و برخى بدون توبه و تحت شرایطی و در اثر انجام کارهای نیک ممکن است مشمول مغفرت گردند.

فهرست گناهان کبیره

روایات متعددى از ائمّه اطهار (علیهم السلام) به ما رسیده که بیانگر تقسیم گناهان به کبیره و صغیره است ، ودر کتاب اصول کافی یک باب تحت عنوان" باب الکبائر" به این موضوع اختصاص یافته که داراى ۲۴ حدیث است .

در روایت اوّل و دوّم این باب ، تصریح شده که گناهان کبیره ، گناهانى را گویند که خداوند، دوزخ و آتش جهنم را بر آنها مقرر نموده است .

در بعضى از این روایات (روایت سوم و هشتم )، هفت گناه به عنوان گناه کبیره ، و در برخى از روایات (روایت ۲۴) نوزده گناه به عنوان گناهان کبیره ، شمرده شده است .

گرچه هر گناه ، چون مخالفت فرمان خداى بزرگ است ، سنگین و بزرگ است، ولى این موضوع منافات ندارد که بعضى از گناهان نسبت به خود و آثارى که دارد، بزرگتر از برخى دیگر باشد، و به گناهان بزرگ و کوچک تقسیم گردد.

 

گناهان کبیره در کلام امام صادق)

عمروبن عبید یکى از علماى اسلام ، به حضور امام صادق (علیه السلام) آمد، سلام کرد و سپس این آیه را خواند: نیکوکاران کسانى هستند که از گناهان بزرگ ، و زشتى پرهیز مى کنند.

[۵] سپس سکوت کرد و دنبال آیه را نخواند؛ امام صادق (علیه السلام) به او فرمودند: چرا سکوت کردى ؟! او گفت : دوست دارم ، گناهان کبیره را از کتاب خداوند بدانم .

آنگاه امام صادق (علیه السلام) گناهان کبیره اى را که در قرآن آمده بیان نمودند:

۱- بزرگترین گناهان کبیره ، شرک به خدا است [۶]

۲- ناامیدى از رحمت خدا [۷]

۳- ایمنى از مکر (عذاب و مهلت ) خدا [۸]

۴- عقوق (و آزار) والدین [۹]

۵- کشتن انسانِ بى گناه [۱۰]

۷- خوردن مال یتیم [۱۱]

۹- ربا خواری [۱۲]

۱۰- سحر و جادو [۱۳]

۱۱- زنا: [۱۴]

۱۲- سوگند دروغ براى گناه [۱۵]

۱۳- خیانت در غنایم جنگى [۱۶]

۱۴- نپرداختن زکات واجب [۱۷]

۱۵- گواهى به دروغ ، کتمان . [۱۸]

۱۶- شراب خواری [۱۹]

۱۷- ترک نماز یا واجبات دیگر بطور عمد، [۲۰]

۱۸و۱۹- پیمان شکنی و قطع رحم ، [۲۱]

امام صادق (علیه السلام) به اینجا که رسید، عمروبن عبید در حالى که از شدت ناراحتى ، شیون مى کشید از محضر آن حضرت خارج شد و مى گفت: به هلاکت رسید آنکس که به راءى ، فتوا داد، و در فضل و علم با شما، ستیزکرد. [۲۲]

پانویس

۱.     ↑ سوره نسا(۴)،آیه ۳۱.   

۲.     ↑ سوره کهف(۱۸)،آیه.۹   

۳.     ↑ سوره شوری(۴۲)،آیه۳۸.   

۴.     ↑ بحارالانوار ج۶، ص۲۹.   

۵.     ↑ سوره شوری (۴۲)،آیه۳۸.   

۶.     ↑ سوره مائده(۵)،آیه۷۲.   

۷.     ↑ سوره یوسف(۱۲)،آیه۸۷.   

۸.     ↑ اعراف(۷)، آیه۹۹.   

۹.     ↑ سوره مریم(۱۹)،آیه۳۲.   

۱۰.   ↑ سوره نور(۲۴)،آیه۲۳.   

۱۱.   ↑ سوره انفال(۸)،آیه۱۶.   

۱۲.   ↑ سوره بقره(۲)،آیه۲۷۵.   

۱۳.   ↑ سوره بقره(۲)،آیه۱۰۲.   

۱۴.   ↑ سوره فرقان(۲۵)،آیه۶۸.   

۱۵.   ↑ سوره آل عمران(۳)،آیه۷۷.   

۱۶.   ↑ سوره آل عمران(۳)،آیه۱۶۱.   

۱۷.   ↑ سوره توبه(۹)،آیه۳۵.   

۱۸.   ↑ سوره بقره(۲)،آیه۲۸۳.   

۱۹.   ↑ سوره مائده(۵)، آیه۹۰.   

۲۰.   ↑ بحارالانوار ج۴۷، ص۱۷.

۲۱.   ↑ سوره رعد(۱۳)،آیه۲۵.   

۲۲.   ↑ بحارالانوار ج۷۶، ص۸.   

 

 

منبع: سایت اندیشه قم