پرسش: آیا همه بشریت اشرف مخلوقات اند ؟

با توجه به این مطلب انسان اشرف مخلوقات است چگونه شیطان توانست او را فریب دهد؟ شیطان در کدام رده از عوالم مادی قرار می گیرد؟...

 

پاسخ:

جواب سوال اول: قبل از ورود به جواب ببینیم منظور از اشرف مخلوقات چیست؟

اشرف، به معنای بلندتر، افراشته تر، گران مایه تر، شریف تر(1) است و مخلوقات، نیز مشخص است آن چه که خداوند آن ها را خلق کرده است.

اشرف مخلوقات، یعنی گران مایه ترین، شریف ترین، و افراشته ترین مخلوق از آن چه که خداوند بین مخلوقاتش دارد منظور از اشرف مخلوقات انسان است زیرا تنها ترین مخلوقی که خداوند پس از آفرینش آن به خود احسن گفته است: ... فَتَبَارَک اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ(2).

حال سوال این است اشرف مخلوقات کدام انسان است؟ آیا همه بشریت اشرف مخلوقات اند یا نه اشرف مخلوقات مخصوص عده خاصی است؟

نماد احترام مخلوقات خداوند به اشرف مخلوقات در خلیفه بودن انسان و سجده کردن ملائکه به حضرت آدم ـ علیه السلام ـ است ـ که قرآن در آیات متعددی به این واقعیت اشاره کرده است ـ جوادی آملی ذیل آیه 30 سوره بقره در تفسیر تسنیم می آورد:

مراد از خلیفه شخص حقیقی آدم نیست بلکه مراد شخصیت حقوقی آدم و مقام انسانیت است به بیان دیگر اشاره انسانیت و مقام شامخ انسانیت در قصه خلافت به صورت آدم جلوه کرد و آدم الگوی انسانیت شد چنان که آن چه فرشتگان در برابر او خاضع شدند شخص آدم نبود بلکه آدم همانند کعبه به منزله قبله قرار گرفت و شخصیت و انسانیت همه انسان ها مسجودله واقع شد.(3)

منظور از اشرف مخلوقات نوع انسان است انسانیت و شخصیت هر انسان، نه این که هر ابوالبشری که خداوند آفریده است زیرا ما انسان هایی را می بینیم که پست تر از موجودات دیگر خدایند و در تاریخ افرادی را سراغ داریم که با کارهای خود انسانیت را زیر سوال برده اند، خداوند نیز در مورد چنین انسان هایی می فرماید:

أُوْلَـئِک کالأَنْعَامِ بَلْ هُمْ اضل(4).

«آن ها هم چون چهار پایانند بلکه گمراه تر».

پس منظور از اشرف مخلوقات نوع انسان است نه همه انسان ها و در بین این انسان ها پیامبران الهی و ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ هستند که نماد کامل اشرف مخلوقات اند و شیطان هیچ راهی برای نزدیک شدن به چنین بندگانی را ندارد.

نتیجه این که: منظور از اشرف مخلوقات نوع و شخصیت انسانی است که خداوند خلق کرده است و این صفت اشرف مخلوقات برازنده فرد فرد انسان ها نیست زیرا بین همه انسان ها افرادی پست تر از چهار پایان نیز هستند پس نمی تواند تک تک افراد بشر را شامل شود.

پاسخ سئوال دوم:طبق آیات صریح قرآن کریم: شیطان از نوع جنّ است: ... إِبْلِیسَ کانَ مِنَ الْجِنِّ(5). «ابلیس از جن بود».

از آیات قرآن استفاده می شود که «جنّ» یک نوع موجود عاقلی است که از حس انسان پوشیده شده، و آفرینش آن در اصل از آتش یا شعله های صاف آتش است و ابلیس نیز از همین گروه است.(6)

با این حال موجودی است ذی شعور و دارای عقل و اراده و اختیار.

اما این که از کدامین مرتبه عالم است؟ «عالم بین عالم حس و طبیعت و عالم عقل را ملاصدرا عالم اجسام مجرده نامیده است.(7) (اجسام مجرده، مثل جن که هر موجودی است مادی و هم تجرد از ماده همان طور که گذشت موجودی که نوعی جسم لطیف است).

پس شیطان از طایفه جنّ است و جن موجودی است مادی و لطیف و جایگاه اجسام مجرده بین عالم حس و طبیعت و عالم عقل است.

اما این که شیطان چگونه انسان را فریب می دهد در منابع دینی ما مطالب کامل و جامعی آمده است.

خلاصه آن این است که قدرت شیطان فقط در حد وسوسه است.

شیطان فقط می تواند انسان را وسوسه کند. وسوسه یعنی این که در انسان برای انجام یک سری اعمال بد دعوت می کند. کار شیطان تنها دعوت کردن است و بس.

بیش از این کاری نمی تواند انجام دهد. خداوند در سوره مبارکه ناس می فرماید: مِن شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِ (4)

الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ فریب شیطان انسان را فقط در حد دعوت نامه فرستادن به سوی اوست. شیطان انسان را این گونه فریب می دهد که کارهای بد را در نظرش زیبا جلوه می دهد.

و او را به سوی عمل کردن به آن کارها دعوت می کند. اما این که انسان چرا فریب می خورد و مرتکب آن اعمال می شود همه اش مربوط به فریب شیطان نیست، بلکه عمده دلیل آن سوء اختیار خود انسان است.

توضیح مطلب این که، انسان موجودی مختار است یعنی هر عملی را با اختیار خود بر می گزیند و آن را انجام می دهد.

انسان در انجام هیچ کاری که انجام می دهد اجبار ندارد این مطلب در محل خودش با برهان ثابت است و تفصیل مطلب را به محل خودش رجوع می دهیم برای انسان از جانب خداوند برای انجام اعمال خیر دعوت نامه می آید. از طرف عقل انسان دعوت نامه می آید از طرف رسول الله ـ صلی الله علیه و اله و سلم ـ دعوت نامه می آید. از طرف اولیاء الله و .... نیز دعوت نامه می آید برای انجام اعمال خیر.

از طرف شیطان هم برای انجام اعمال بد و شر دعوت نامه می آید. حال این انسان اختیار دارد که کدام را انتخاب کند ـ اگر کار نیک را انتخاب کند به حسن اختیار خود عمل کرده اگر کار بد را انتخاب کند با سوء اختیارش برخورد کرده است. پس نقش اساسی را در تبهکار شدن یا نشدن، خود انسان دارد نه شیطان.

به این مطلب در سوره مبارکه ابراهیم آیه 22 اشاره شده است. آن جا که می فرماید:

إِنَّ اللّهَ وَعَدَکمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَوَعَدتُّکمْ فَأَخْلَفْتُکمْ وَمَا کانَ لِیَ عَلَیْکم مِّن سُلْطَانٍ إِلاَّ أَن دَعَوْتُکمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِی...

خداوند شما را (دعوت کرد) وعده داد به حق من نیز (دعوت کردم) و وعده باطل دادم و من بر شما هیچ تسلطی نداشتم فقط دعوتتان کردم که شما مرا اجابت کردید و خداوند را اجابت نکردید.

در ادامه می فرماید: پس مرا ملامت نکنید و تقصیرها را بر گردن من میندازید بلکه خود را ملامت کنید که مرا پیروی کردید.

هم چنین در مورد این که انسان است که به سوء اختیار ریسمان و افسارش را به دست شیطان می دهد تا شیطان او را هر جا که خواست بکشاند و شیطان به خودی خود تسلطی بر انسان ندارد در آیه 42 سوره مبارکه حجر اشاره شده است:

إِنَّ عِبَادِی لَیْسَ لَک عَلَیْهِمْ سُلْطَانٌ إِلاَّ مَنِ اتَّبَعَک مِنَ الْغَاوِینَ ای شیطان تو بر بندگان من هیچ تسلطی نداری تنها تسلط تو بر کسانی است که آنان خود تو را بر خویش مسلط گردانده و از تو تبعیت و پیروی کنند.

که گمراهانند.

پس روشن شد این که انسان از شیطان فریب می خورد تماماً به سوء اختیارش است. می توانست وسوسه شیطان که همان دعوت نامۀ به شر است، را ترتیب اثر ندهد ولی این کار را نکرد و اختیاراً آن را انجام داد.(8)

پاورقی:

1. فرهنگ معین.

2. مومنون : 14.

3. آیت الله جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ج 3، ص 41.

4. اعراف : 179.

5. کهف : 50.

6. آیت الله مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 11، ص 79.

7. سبحانی، سید جعفر، فرهنگ علوم فلسفی و کلامی.

8. ر.ک: آیت الله جوادی آملی، تسنیم، تفسیر سوره مبارکه حجر، آیه 38 الی 42.

منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات

بازنشر