آسیب شناسی عزاداری ها برای امام حسین (ع)

یک محقق و پژوهشگر مرکز تخصصی مهدویت با بیان این‌که «عزاداری‌ها برای امام حسین(ع) با آسیب‌هایی همراه است» این آسیب‌ها را به سه دسته تقسیم کرد...

حجت‌الاسلام والمسلمین امیرحسین عرفان در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان این‌که «عزاداری امام حسین (ع) در ایام ماه محرم برای درس گرفتن از قیام عاشورا و همراهی با امام زمان (عج) بسیار مهم و کارآمد است» اظهار کرد: با کمال تاسف در جامعه کنونی ما عزاداری‌ها با آسیب‌ها و کاستی‌هایی همراه است که برای رسیدن به پیام و هدف عاشورا باید هر چه سریع‌تر این کاستی‌ها و آسیب‌ها برطرف شود.

وی با بیان این‌که «در یک نگاه کلی و ابتدایی می‌توان آسیب‌های هیئات عزاداری را در سه حیطه آسیب‌های “محتوایی، رویکردی و تدبیر” تقسیم‌بندی کرد» افزود: مراد از آسیب‌های محتوایی آسیب‌هایی است که ما را از پیام امام حسین (ع) در روز عاشورا دور می‌کند، به عنوان مثال در هیئات‌، عدم تمییز مسأله از مسأله نماها را داریم، یعنی در عزاداری امام حسین (ع) بعضی چیزها مسأله‌نماست که ضرورت درجه اول ندارد به عنوان نمونه در برخی از هیات‌های عزاداری محتواهای ارائه شده از سوی کارشناسانی که طرح بحث می‌کنند اولویت درجه اول برای مخاطبین را ندارد.

 

وی ادامه داد: از سوی دیگر زمانه شناسی و تطبیق عاشورای امام حسین (ع) بر بعضی مباحث زمانه بسیار مهم است که به آن توجه نمی‌شود. مثلا تحلیل و بررسی قیام امام حسین (ع) در ستیزش تاریخی میان جبهه حق و باطل و ترسیم الگویی برای منتظران حضرت مهدی (عج) در روزگار کنونی بسیار مهم است که همه عزاداران امام حسین (ع) باید این را به درستی درک کنند که اکنون در این ستیزش تاریخی چه وظیفه‌ای دارند.

هیئت‌هایی که مباحث سیاسی زمانه را مطرح نکنند سکولار هستند

این محقق و پژوهشگر مرکز تخصصی مهدویت در ادامه با اشاره به سخنان مقام معظم رهبری که گفته‌اند “هیئت‌ها نمی‌توانند سکولار باشند، هیئتِ امام حسینِ سکولار ما نداریم! هرکس علاقه‌مند به امام حسین است، یعنی علاقه‌مند به اسلام سیاسی است” عنوان کرد: این یک هشدار و ابراز خطر از سوی رهبری بود. بدین معنا که با کمال تاسف در برخی از هیئت‌ها برای حسین (ع) در ۱۴۰۰ سال پیش اشک می‌ریزند اما حسین زمان و یزید زمان خود را نمی‌شناسند. در هیئت‌هایی که مباحث سیاسی زمانه در آن مطرح نشود و از بصیرت و عزت حسینی سخن گفته نشود این هیئت‌ها، سکولار هستند، در حقیقت در هیئت‌های سکولار یک نگاه سطحی به قیام امام حسین (ع) می‌شود و از قیام امام حسین (ع) درسی گرفته نمی‌شود و این همان عدم تفکیک مسأله‌ها از مسأله نماهاست.

عرفان ادامه داد: یکی دیگر از بزرگ‌ترین آسیب‌هایی که در عزاداری‌ها شاهدیم این است که در شب عاشورا زخم‌های بدن امام حسین (ع) را می‌شماریم و اشک می‌ریزیم اما باید این را بدانیم که امام حسین (ع) در روز عاشورا قبل از اینکه تشنه آب باشند تشنه لبیک بودند، ‌ما چقدر میان قیام امام حسین (ع) و وظیفه منتظران در جامعه پیوند برقرار کرده‌ایم، امام مهدی (عج) فرزند امام حسین (ع) بیش از هزار و اندی سال منتظر لبیک منِ عزادار امام حسین (ع) است. چقدر در راستای زمینه سازی ظهور حضرت بقیه الله الاعظم تلاش کرده‌ایم.

وی در ادامه با بیان این‌که «یکی دیگر از آسیبب‌های محتوایی بر می‌گردد به عدم باز پیرایی معارف عاشورا» خاطرنشان کرد: متاسفانه در عزاداری‌ها شاخصه‌های زندگی حسینی و محمدی دیده نمی‌شود یعنی بعضا کسانی که در عزاداری امام حسین (ع) شرکت می‌کنند پیوندی بین عزاداری برای امام حسین (ع) و زندگی آن‌ها برقرار نیست، ‌با کمال تاسف در این زمینه هم با مشکل مواجه هستیم. یعنی سال به سال آنان که در عزاداری امام حسین (ع) شرکت می‌کنند باید سبک زندگی آن‌ها زیباتر و مبتنی بر معارف دینی و حسینی باشد و در این زمینه از امام حسین (ع) درس بگیرند ولی اینگونه نیست.

یکی از آسیب‌های محتوایی عزاداری‌ها برای امام حسین(ع) کهنه گرایی یا ساختارزدگی است

این محقق و پژوهشگر مرکز تخصصی مهدویت ادامه داد: یکی دیگر از مهمترین آسیب‌های محتوایی در عزاداری‌های ما که سبب می‌شود پیام امام حسین (ع) به درستی به مخاطبین نرسد کهنه گرایی یا ساختار زدگی در طرح مباحث دینی و معرفتی است. مسئولان ما در هیئات‌ عزاداری باید همیشه این چند سوال را از خودشان بپرسند، اول اینکه توقع ما ازعزاداری امام حسین (ع) چیست؟ اهداف و آرمان‌های ما در عزاداری امام حسین (ع) چیست؟ وضعیت فعلی عزاداری امام حسین (ع) در جامعه چگونه است؟ از وضعیت فعلی چگونه می‌توانیم به وضعیت مطلوب عزاداری امام حسین (ع) منتقل شویم؟

وی ادامه داد: در عزاداری‌ها ما باید نسبت به نیازهای زمان شناخت پیدا کنیم ضمن اینکه باید به میراث به جا مانده از گذشته هم توجه کنیم در عین حال باید ارزیابی عالمانه نیز به دست آورد این هم یکی دیگر از آسیب‌های محتوایی است.

 

وظیفه فعالان فرهنگی در عرصه عاشورا تحلیل واقعیت است

عرفان در ادامه در توضیح آسیب‌هایی که از حیث رویکردی و روشی در مجالس عزاداری‌های سید و سالارشهیدان وجود دارد، گفت: از حیث رویکردی نیز در عرصه عزاداری‌ها برای امام حسین (ع) با کاستی‌هایی روبه رو هستیم مثلا با فقدان ارزیابی‌های مستمر مواجهیم، یعنی هر سال عزاداری امام حسین (ع) با شکوه‌تر از سال‌های قبل برگزار می‌شود اما ما نیازمند هستیم که در اتاق مهندسی فکر و فرهنگمان عزاداری سالانه امام حسین (ع) را ارزیابی کنیم و نسبت به رفع ضعف‌های عزاداری‌ها اقدام کنیم. از نقدهای دلسوزانه باید استقبال کنیم و در راستای اهداف و رسالت‌های پیش رو عزاداری امام حسین (ع) به نقادی‌ها و آسیب‌شناسی‌های مستمر ادامه بدهیم.

وی با تاکید بر این‌که «وظیفه فعالان فرهنگی در عرصه عاشورا تحلیل واقعیت است» تصریح کرد: از جمله کاستی‌های دیگر در عزاداری‌ها که بعضا سبب می‌شود پیام امام حسین (ع) را در عاشورا درک نکنیم کمیت‌گرایی و سطحی گرایی به جای کیفیت‌گرایی است. یعنی دغدغه خیلی از متولیان برگزاری عزاداری کمیت‌گرایی است نه کیفیت‌گرایی، ما باید این سطحی‌نگری و کمیت‌گرایی را به حداقل برسانیم و سازوکارها را به نحوی تنظیم کنیم که به سمت کیفیت گرایی حرکت کنیم، یعنی دغدغه ما غلبه پیام حسینی بر فرهنگ عموم مردم باشد.

افزایش احساس عاشورایی بدون پشتوانه معرفتی حسینی به اندیشه عاشورایی ضربه می‌زند

این محقق و پژوهشگر مرکز تخصصی مهدویت اظهار کرد: از دیگر آسیب‌های عرصه رویکردی پیشی گرفتن رویکرد عاطفی و احساسی فرهنگ عاشورای امام حسین (ع) بر سایر امور و اهداف امام (ع) است، یعنی ما باید شعور و شور حسینی(ع) را همزمان در جامعه داشته باشیم، ولی متاسفانه‌ شور بر شعور غلبه پیدا کرده است. طبیعی است که یکی از مهم‌ترین عناصر مرتبط با فرهنگ عاشورا احساس است و دین هم یکی از بزرگ‌ترین راهبردهای انتقال ارزش‌ها و باورها را استفاده از احساس می‌داند اما آنچه که خیلی مهم است این است که ما چگونه تعادل و توازن میان معرفت و آگاهی را از یک سو و احساس و عاطفه از سوی دیگر برقرار کنیم. باید بین معرفت، آگاهی و احساس یک تعادل و توازنی باشد و این اتفاق باید در فرهنگ عزاداری‌ها و عاشورا جا بیفتد.

 

عرفان گفت: این تعادل و توازن میان احساس و معرفت پیش نیاز ضروری و عامل ماندگاری آموزه‌های دینی است. افزایش احساس بدون پشتوانه معرفتی به اندیشه‌های دینی ضرر می‌زند و افزایش احساس عاشورایی بدون پشتوانه معرفتی حسینی به اندیشه عاشورایی ضربه می‌زند طبیعی است که کارآمدی تاثیرگذاری عاشورای امام حسین (ع) مشروط به بهره گیری از همه قابلیت‌ها و عناصر است. این امر طبیعی است که یکی از مهم‌ترین عناصر عاشورا احساس است و احساس عاشورایی باورهای دینی را تقویت و روابط اجتماعی را تلطیف می‌کند ولی نباید فراموش کنیم که احساسات زیاد باعث تضعیف معرفت دینی می‌شود و این احساس به درد نمی‌خورد.

 

وی افزود: آنچه که برای عاشورا به عنوان یک آسیب مطرح است ابراز احساس عاشورایی است باید به این اصل توجه داشت که احساس اندازه دارد احساس ابعاد سازنده و مخربی دارد آن احساسی که با پایه تفکر، ‌تعمق و معرفت باشد برای عزاداری مفید است به بیان دیگر فکر و تعقل باید همواره بیشتر از احساس باشد. بنابراین یکی از آسیب‌هایی که از حیثیت رویکردی در عزاداری‌ها حاکم است این است که بین عناصر بینشی و احساسی تعادل و توازن نیست و باعث تکه پاره شدن ماهیت و برکات عاشورایی امام حسین (ع) می‌شود.

 

 

 

بزرگ‌ترین و دردناک‌ترین مرحله شهادت امام حسین (ع) شهادت هدف است

 

این محقق و پژوهشگر مرکز تخصصی مهدویت در ادامه با اشاره به سخنان مرحوم شهید مطهری در کتاب حماسه حسینی گفت: ایشان می‌فرمودند امام حسین (ع) در روز عاشورا یک شهادت داشت و اکنون هم در جلسات عزاداری‌های ما یک شهادت دیگر دارد و آن شهادتِ هدف است. یعنی بزرگ‌ترین و دردناک‌ترین مرحله شهادت امام حسین (ع) همین شهادتِ هدف است که با کمال تاسف ما هدف عاشورا را با رویکرد صرفا احساسی زیر سوال می‌بریم.

 

عرفان اضافه کرد: از آسیب‌های دیگر رویکردی، عدم دشمن شناسی در عزاداری‌ها از سوی عزاداران و متولیان امر است، دشمنان ما به قوت و غنای عاشورای امام حسین (ع) به درستی پی برده‌اند و دنبال این هستند که عزاداری برای امام حسین (ع) به نحو صحیح خودش برگزار نشود. در این زمینه آسیب‌ها و شبهات بسیار فراوانی را علیه عاشورا و گریه و عزاداری بر امام حسین (ع) وارد می‌کنند. طبیعی که در زمانه ما که حاکمیت فضای مجازی و رسانه‌هاست بیش از پیش عزاداران امام حسین (ع) در بمباران تخریبی دشمن قرار دارند. متولیان برگزاری عزاداری امام حسین (ع) باید دشمنان عزاداری‌ها را بشناسند و درصدد پاسخگویی درست به آنها باشند، یعنی در حقیقت عزادارانی که وارد جلسه عزای امام حسین (ع) می‌شوند باید از این حیث هم بیمه شوند.

 

 

 

در برپایی مجالس عزاداری‌ها فقدان نگاه مشارکتی داریم

 

وی یادآور شد: آخرین و سومین آسیبی که در عرصه عزاداری امام حسین (ع) وجود دارد و باعث می‌شود که ما از پیام امام حسین (ع) دور شویم بحث‌های تدبیری و اجرایی است،‌ این آسیب‌ها معطوف می‌شود به مسئولین فرهنگی و مدیران و متولیان فرهنگی برگزاری عزاداری‌ها، به عبارت دیگر این آسیب‌ها به نحوه برگزاری جلسات عزاداری‌ها بر می‌گردد که یک نمونه آن فقدان نگاه مشارکتی در بین هیات‌های عزاداری است. اگر ما رضایت امام معصوم (ع) را دربرپایی عزاداری مد نظر خود قرار بدهیم آیا باز هم نیازی هست با تعدد برگزاری جلسات عزاداری مواجه باشیم؟ گاهی اوقات در یک خیابان و کوچه اگر چند مجلس عزاداری یکی شوند از نظر کیفی پیامدهای آن بهتر و بیشتر می‌شود، اما متاسفانه ما فقدان نگاه مشارکتی را در هیئت‌ها داریم گاهی اگر چند هیئت بزرگ دست به دست هم بدهند که یک مجلس بسیار آبرومند را برگزار کنند بهتر از این است که از نظر کمی با تعدد عزاداری‌ها مواجه باشیم، ولی به مسائل کیفی اصلا نگاه نکنیم.

 

این محقق و پژوهشگر مرکز تخصصی مهدویت تاکید کرد: ما از نظر مدیریتی با سیطره نااهلان بر حوزه عزاداری امام حسین (ع) مواجه هستیم، سیطره نااهلان بر عزاداری امام حسین (ع) باعث شده که ما با هیئت‌های سکولار مواجه شویم. همچنین سیطره نااهلان در عزاداری‌های امام حسین (ع) باعث شده که ما در برپایی مجالس با چشم و هم چشمی‌ها مواجه باشیم. این امر بسیار مهم است که از سیطره نااهلان برعزاداری‌های امام حسین (ع) جلوگیری شود چه در مباحث کارشناسی چه عزاداری و چه در متولیان برگزاری عزاداری‌ها نااهلان نباید سیطره داشته باشند.

 

 

 

دفاع از عاشورای امام حسین (ع) بزرگ‌ترین رسالت حوزه‌های علمیه و خواص دینی جامعه است

 

عرفان اضافه کرد: عدم تبیین نقش، جایگاه و مسئولیت علما و خواص در احیا و نشر فرهنگ عاشورا بسیار مهم است دفاع از عاشورای امام حسین (ع) بزرگ‌ترین رسالت حوزه‌های علمیه و خواص دینی جامعه است. بعضا دیده می‌شود که با کمال تاسف در برخی از عزاداری‌ها جلسات کارشناسی و سخنرانی خیلی حداقلی، سطحی و نازل برگزار می‌شود و توجهی به نقش علما و خواص در عزاداری‌های امام حسین (ع) نمی‌شود.

 

وی در ادامه با بیان این‌که «از حیث مدیریتی و تدبیری نیز آسیب‌هایی داریم که باید به آن توجه کنیم» گفت: از جمله آسیب‌های مدیریتی نماد گرایی است یعنی در جامعه ما جنبه نماد عاشورا بر جنبه حقیقت غلبه پیدا کرده است. عزاداری امام حسین (ع) دال و یک تابلو است که ما را به یک مفهوم و یک مدلول می‌رساند اگر صرفا فقط و فقط به این عزاداری به عنوان یک نماد نگاه بشود و به صاحب نماد یعنی مدلول و مفهوم و پیام توجهی نشود شاهد مهم‌ترین آسیب‌ها در حوزه عزاداری امام حسین (ع) خواهیم بود.

 

عرفان گفت: اگر کسی در عزاداری امام حسین (ع) شرکت می‌کند و لباس مشکی می‌پوشد برای این است که سبک زندگی خود را عوض کند و در عرصه اجتماعی، سیاسی و فرهنگی از عاشورای امام حسین (ع) درس بگیرد اما اگر در این عزاداری شرکت کرد برای اینکه فقط و فقط سینه بزند و به آن درس‌های عاشورا پی نبرد این کار می‌شود نماد گرایی افراطی. ما بایستی زندگی خود را مبتنی بر رضایت امام معصوم (ع) قرار بدهیم.

 

این محقق و پژوهشگر مرکز تخصصی مهدویت خاطرنشان کرد: اگر عزادار امام حسین (ع) در مجلس عزاداری شرکت کند اما زندگی او مبتنی بر رضایت امام حسین (ع) نباشد این عزاداری به کار نمی‌آید.

 

وی با بیان این‌که «عزاداری امام حسین (ع) اصل و آرمانی است که تعطیل پذیر نیست و هر سال باید با شکوه‌تر و با عظمت‌تر از سال‌های گذشته برپا شود» گفت: آنتوان بارا کشیش عرب مسیحی در کتاب خود می‌گوید که اگر عاشورای حسین (ع) که در اسلام است را ما مسیحیان داشتیم با همین عاشورای امام حسین (ع) می‌توانستیم تمام دنیا را مسیحی کنیم. رقیبان دینی ما به قوت و غنای عاشورای امام حسین (ع) پی برده‌اند و حسرت می‌خورند که چرا این عاشورا در مسیحیت نیست حالا ما این قدرت و غنا را در عاشورا داریم و باید حداکثر استفاده را از آن داشته باشیم.

 

وی ادامه داد: یکی از راه کارهایی که باعث استفاده حداکثری از عاشورای امام حسین (ع) می‌شود آسیب شناسی و دغدغه اینکه چقدر در این عزاداری می‌توانیم پیام امام حسین (ع) را در جامعه ترویج بدهیم است. اگر در سه حوزه محتوایی،‌ رویکرد و تدبیر در عزاداری‌ها توجه نکنیم آن چنان که باید و شاید پیام امام حسین‌(ع) به جامعه منتقل نمی‌شود