فقه اداره(درس54تا57)
فقه اداره(درس54تا57)
فقه الاداره درس 54 - 93/10/29
سید مهدی میرعلی اکبری
29 دی 1393
دروس خارج فقه
یکشنبه 93/10/29- 27ربیع الاول1436
فقه الاداره – فقه التنظیم(فقه سازمان وسازماندهی ) (درس54)
بخش دوم مباحث آجتهادی
مقدمه
فقه سازمان و سازماندهی مثل سایر سلسله فقه الاداره دارای سه بخش است
بخش اول _ آشنایی با ادبیات آکادمیک37
بخش دوم – مباحث اجتهادی سازمان 16
بخش سوم – پردازش نظریه و نظام سازماندهی در اسلام
به حول وقوه الهی بخش آکادمیک تمام شد بعد از ده تحلیل و نظریه مختار به عنوان تحلیل یازدهم به اذن خداوند تبارک و تعالی وارد بخش دوم که مباحث اجتهادی است شده ایم و از او امداد والهام می جوییم .
در این بخش با موضوع آشنا شده ایم که به عنوان یک اصل موضوعی میتواند قرار گیرد در عین حال باید ببینیم که شرع مقدس برای سازمان موضوع مستنبطه ای دارد یانه ؟ از قر آن کریم شروع کردیم و در سوره نور و واژه "امر جامع" که در آیه 62 را یافتیم و نهایتا نظر مختارما این شد که امر جامع همان سازمان است و بر این مبنا نسبت به مصادیق امر جامع مانند حزب ، جمعه، جماعت ، جنگ و امثال آن میتوان بحث نمود که انشاءالله از سازمان جمعه و جماعت آغاز میکنیم که مقدمه ای بر پردازش نظریه " اتحاد امامت و امارت" باشد .
سازمان جمعه و جماعت
سوالت بحث عبارت بودند از :
1- مبانی مشروعیت جمعه و جماعت کدامند؟
2- هدف شارع مقدس از جمعه و جماعت چیست ؟
3- آیا جمعه و جماعت منصب هستند؟
4- نصب کننده چه کسی است؟ و چه شرائطی دارد ؟
5- آیا جمعه و جماعت ساختار و سازمان خاصی دارند ؟
6- شرائط امامت جمعه وجماعت چیست؟
7- ساختار مساجد در ارتباط با هم چگونه است؟
8- اختیارات امام جمعه و جماعت چیست؟
9- وظائف امام جمعه و جماعت کدام است؟
10- نقش و جایگاه سیاسی مساجد چه می باشد؟
11- ارتباط امامت و امارت چگونه است؟
12- احکام جمعه و جماعت(بویژه از منظر امارت و سازماندهی)؟
13- ..............
به دو سوال پاسخ داده شد اکنون نوبت سوال سوم است :
سوال سوم - آیا جمعه و جماعت منصب هستند؟
فقه الحدیث
نوبت به بررسی احادیث در خصوص منصب امامت جماعت میرسد:
اولا بعض احادیثی که در اثبات منصب بودن امامت جمعه بررسی شد قابلیت اثبات منصب نماز و امامت جماعت را نیز دارند که به آنها اشاراتی در ضمن منصب امامت جمعه اشاراتی شد اکنون به احادیث دیگری اشاره می نماییم .
1- وَ فِی الْمَجَالِسِ بِإِسْنَادِهِ الْآتِی قَالَ جَاءَ نَفَرٌ مِنَ الْیَهُودِ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فَسَأَلَهُ أَعْلَمُهُمْ عَنْ مَسَائِلَ فَأَجَابَهُ ع إِلَى أَنْ قَالَ أَمَّا الْجَمَاعَةُ فَإِنَّ صُفُوفَ أُمَّتِی کَصُفُوفِ الْمَلَائِکَةِ وَ الرَّکْعَةَ فِی الْجَمَاعَةِ أَرْبَعٌ وَ عِشْرُونَ رَکْعَةً کُلُّ رَکْعَةٍ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ عِبَادَةِ أَرْبَعِینَ سَنَةً فَأَمَّا یَوْمُ الْجُمُعَةِ فَیَجْمَعُ اللَّهُ فِیهِ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ لِلْحِسَابِ فَمَا مِنْ مُؤْمِنٍ مَشَى إِلَى الْجَمَاعَةِ إِلَّا خَفَّفَ اللَّهُ عَلَیْهِ أَهْوَالَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ ثُمَّ یَأْمُرُ بِهِ إِلَى الْجَنَّةِ (1)
این حدیث بخشی از یک حدیث طولانی است که سند اصلی آن به گونه زیر است :
لی، [الأمالی للصدوق] مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع قَالَ جَاءَ نَفَرٌ مِنَ الْیَهُودِ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ أَنْتَ الَّذِی تَزْعُمُ أَنَّکَ رَسُولُ اللَّهِ وَ أَنَّکَ الَّذِی یُوحَى إِلَیْکَ کَمَا أُوحِیَ إِلَى مُوسی.......(2)
وجه استدلال بر مدعا:
در این حدیث جمعه و جماعت در یک سیاق قرار گرفته و به یک ثواب و اثر مشترک وعده داده شده است و " حکم الامثال فیما یجوز و فیما لا یجوز واحد" جماعت و جمعه هردو مثل هم و دارای یک هدف هستند و اگر جمعه منصب است، جماعت هم هست.
البته در یک نقل به جای یوم الجمعه یوم القیامه(3) آمده است که به نظر می آید تصحیفی صورت گرفته زیرا تمامی نقل های دیگر یوم الجمعه است(4) که تردید را برطرف میکند.
2-َ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عُمَرَ الْجُرْجَانِیِّ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ ع أَوَّلُ جَمَاعَةٍ کَانَتْ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص کَانَ یُصَلِّی وَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع مَعَهُ إِذْ مَرَّ أَبُوطَالِبٍ بِهِ وَ جَعْفَرٌ مَعَهُ فَقَالَ یَا بُنَیَّ صَلِّ جَنَاحَ ابْنِ عَمِّکَ فَلَمَّا أَحَسَّ رَسُولُ اللَّهِ ص تَقَدَّمَهُمَا وَ انْصَرَفَ أَبُوطَالِبٍ مَسْرُوراً إِلَى أَنْ قَالَ فَکَانَتْ أَوَّلُ جَمَاعَةٍ جُمِعَتْ ذَلِکَ الْیَوْمَ(5) .
وجه استدلال:رسول خدا اولین جماعت را به عنوان امام منصوب از ناحیه خداوند و به اذن و امر او بر گذار میکند و بدین ترتیب منصب بودن جماعت تقویت می‌شود .
3-الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ شُعْبَةَ فِی تُحَفِ الْعُقُولِ عَنِ الرِّضَا ع فِی کِتَابِهِ إِلَى الْمَأْمُونِ قَالَ وَ الصَّلَاةُ فِی الْأَوْقَاتِ وَ فَضْلُ الْجَمَاعَةِ عَلَى الْفَرْدِ بِکُلِّ رَکْعَةٍ أَلْفَا رَکْعَةٍ وَ لَا تُصَلِّی خَلْفَ فَاجِرٍ وَ لَا تَقْتَدِی إِلَّا بِأَهْلِ الْوَلَایَةِ وَ لَا تُصَلِّ فِی جُلُودِ الْمَیْتَةِ وَ لَا جُلُودِ السِّبَاعِ(6) این حدیث نیز جزئی از یک حدیث طولانی است که سند مفصلی دارد(7) .
وجه استدلال:
به صورت یک نهی قاعده مند گفته شده" لَا تَقْتَدِی إِلَّا بِأَهْلِ الْوَلَایَةِ" یعنی اهل حکومت و سیاست مشروع و ولایی یعنی کسی که در چهار چوب ولایت و حکومت نصب در منصب جماعت و امامت شده باشد و نه خود خوانده و سرخود که مصداق جائر است و چون استثناء در سیاق نفی دال بر حصر است یعنی فقط و منحصرا به امام منصوب ولایت باید اقتدا کرد و لاغیر .
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(1)وسائلالشیعة 8 287 1- باب تأکد استحبابها فی الفرائض و
(2)بحارالأنوار ج : 9 ص : 294
(3)بحارالأنوار 85 6 باب 1- فضل الجماعة و عللها ..... ص
الْخِصَالُ، وَ الْمَجَالِسُ، بِالْإِسْنَادِ الْمُتَقَدِّمِ فِی خَبَرٍ نَفَرٌ مِنَ الْیَهُودِ جَاءُوا إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص قَالَ النَّبِیُّ ص وَ أَمَّا الْجَمَاعَةُ فَإِنَّ صُفُوفَ أُمَّتِی فِی الْأَرْضِ کَصُفُوفِ الْمَلَائِکَةِ فِی السَّمَاءِ وَ الرَّکْعَةُ فِی جَمَاعَةٍ أَرْبَعٌ وَ عِشْرُونَ رَکْعَةً کُلُّ رَکْعَةٍ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ عِبَادَةِ أَرْبَعِینَ سَنَةً وَ أَمَّا یَوْمَ الْقِیَامَةِ یَجْمَعُ اللَّهُ فِیهِ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ لِلْحِسَابِ فَمَا مِنْ مُؤْمِنٍ مَشَى إِلَى الْجَمَاعَةِ إِلَّا خَفَّفَ اللَّهُ عَلَیْهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَهْوَالَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ ثُمَّ یَأْمُرُ بِهِ إِلَى الْجَنَّةِ
(4)الأمالیللصدوق 195 المجلس الخامس و الثلاثون ..... ص :
ا الجماعة فإن صفوف أمتی کصفوف الملائکة فی السماء و الرکعة فی الجماعة أربع و عشرون رکعة کل رکعة أحب إلى الله عز و جل من عبادة أربعین سنة و أما یوم الجمعة فیجمع الله فیه الأولین و الآخرین للحساب فما من مؤمن مشى إلى الجماعة إلا خفف الله عز و جل علیه أهوال یوم القیامة ثم یأمر به إلى الجنة و أما الإجهار فإنه یتباعد لهب النار منه بقدر ما یبلغ
بحارالأنوار 9 300 باب 2- احتجاج النبی ص على الیهود فی
َ وَ أَمَّا الْجَمَاعَةُ فَإِنَّ صُفُوفَ أُمَّتِی فِی الْأَرْضِ کَصُفُوفِ الْمَلَائِکَةِ فِی السَّمَاءِ وَ الرَّکْعَةُ فِی الْجَمَاعَةِ أَرْبَعٌ وَ عِشْرُونَ رَکْعَةً کُلُّ رَکْعَةٍ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ مِنْ عِبَادَةِ أَرْبَعِینَ سَنَةً وَ أَمَّا یَوْمُ الْجُمُعَةِ فَیَجْمَعُ اللَّهُ فِیهِ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ لِلْحِسَابِ فَمَا مِنْ مُؤْمِنٍ مَشَى إِلَى الْجَمَاعَةِ إِلَّا خَفَّفَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ أَهْوَالَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ ثُمَّ یَأْمُرُ بِهِ إِلَى الْجَنَّةِ
الخصال 2 355 سبع خصال أعطاها الله عز و جل نبیه ص
کعة فی جماعة أربع و عشرون رکعة کل رکعة أحب إلى الله عز و جل من عبادة أربعین سنة و أما یوم الجمعة فإن الله یجمع فیه الأولین و الآخرین للحساب فما من مؤمن مشى إلى الجماعة إلا خفف الله عز و جل علیه أهوال یوم القیامة ثم یجازیه الجنة و أما الإجهار فإنه یتباعد منه لهب النار بقدر ما ی
(5)وسائلالشیعة 8 288 1- باب تأکد استحبابها فی الفرائض و
(6)وسائلالشیعة 8 290 1- باب تأکد استحبابها فی الفرائض و
(7)بحارالأنوار 10 222 باب 14- ما بین علیه السلام من المسا
ل، [الخصال] حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْهَیْثَمِ الْعِجْلِیُّ وَ أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَطَّانُ وَ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ السِّنَانِیُّ وَ الْحُسَیْنُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ هِشَامٍ الْمُکَتِّبُ وَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ الصَّائِغُ وَ عَلِیُّ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْوَرَّاقُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ قَالُوا حَدَّثَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ یَحْیَى بْنِ زَکَرِیَّا الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا بَکْرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِیبٍ قَالَ حَدَّثَنَا تَمِیمُ بْنُ بُهْلُولٍ قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو مُعَاوِیَةَ عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ هَذِهِ شَرَائِعُ الدِّینِ لِمَنْ تَمَسَّکَ بِهَا
نقل های مکمل :
وسائلالشیعة 8 312 10- باب اشتراط کون إمام الجماعة مؤم
َ فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ بِإِسْنَادٍ یَأْتِی عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا ع فِی کِتَابِهِ إِلَى الْمَأْمُونِ قَالَ لَا یُقْتَدَى إِلَّا بِأَهْلِ الْوَلَایَةِ
بحارالأنوار 85 72 تفصیل و تبیین ..... ص : 57
وَ مِنْهُ عَنْ عَبْدِ الْوَاحِدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُبْدُوسٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ قُتَیْبَةَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا ع فِیمَا کَتَبَ لِلْمَأْمُونِ لَا صَلَاةَ خَلْفَ الْفَاجِرِ وَ لَا یُقْتَدَى إِلَّا بِأَهْلِ الْوَلَایَةِ وَ قَالَ لَا یَجُوزُ أَنْ یُصَلَّى تَطَوُّعٌ فِی جَمَاعَةٍ لِأَنَّ ذَلِکَ بِدْعَةٌ وَ کُلُّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ وَ کُلُّ ضَلَالَةٍ سَبِیلُهَا إِلَى النَّار
ممممممممممممممممممممممممممممممم
فقه الاداره درس 55 - 93/10/30
سید مهدی میرعلی اکبری
30 دی 1393
دروس خارج فقه
سه شنبه 93/10/30 - 28 ربیع الاول1436
فقه الاداره – فقه التنظیم (فقه سازمان و سازماندهی ) (درس 55)
بخش دوم مباحث آجتهادی
مقدمه
فقه سازمان وسازماندهی مثل سایر سلسله فقه الاداره دارای سه بخش است
بخش اول _آشنایی با ادبیات آکادمیک37
بخش دوم – مباحث اجتهادی سازمان16
بخش سوم –پردازش نظریه و نظام سازماندهی در اسلام
به حول وقوه الهی بخش آکادمیک تمام شد بعد از ده تحلیل و نظریه مختار به عنوان تحلیل یازدهم به اذن خدا وند تبارک و تعالی وارد بخش دوم که مباحث اجتهادی است شده ایم و از او امداد والهام می جوییم .
در این بخش با موضوع آشنا شده ایم که به عنوان یک اصل موضوعی میتواند قرار گیرد در عین حال باید ببینیم که شرع مقدس برای سازمان موضوع مستنبطه ای دارد یانه ؟ از قر آن کریم شروع کردیم و در سوره نور وواژه "امر جامع" که در آیه 62 را یافتیم و نهایتا نظر مختارما این شد که امر جامع همان سازمان است و بر این مبنا نسبت به مصادیق امر جامع مانند حزب ،جمعه،جماعت ، جنگ و امثال آن
میتوان بحث نمود که انشاءالله از سازمان جمعه و جماعت آغاز میکنیم که مقدمه ای بر پردازش نظریه " اتحاد امامت وامارت" باشد .
سازمان جمعه و جماعت
سوالت بحث عبارت بودند از :
1- مبانی مشروعیت جمعه و جماعت کدامند؟
2- هدف شارع مقدس از جمعه و جماعت چیست ؟
3- آیا جمعه و جماعت منصب هستند؟
4- نصب کننده چه کسی است؟ و چه شرائطی دارد ؟
5- آیا جمعه و جماعت ساختار و سازمان خاصی دارند ؟
6- شرائط امامت جمعه وجماعت چیست؟
7- ساختار مساجد در ارتباط با هم چگونه است؟
8- اختیارات امام جمعه و جماعت چیست؟
9- وظائف امام جمعه و جماعت کدام است؟
10- نقش و جایگاه سیاسی مساجد چه می باشد؟
11- ارتباط امامت و امارت چگونه است؟
12- احکام جمعه و جماعت(بویژه از منظر امارت و سازماندهی)؟
13- ..............
به دو سوال پاسخ داده شد اکنون نوبت سوال سوم است :
سوال سوم - آیا جمعه و جماعت منصب هستند؟
فقه الحدیث
نوبت به بررسی احادیث در خصوص منصب امامت جماعت میرسد:
4-عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ غَیْرُهُ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْقَوْمِ مِنْ أَصْحَابِنَا یَجْتَمِعُونَ فَتَحْضُرُ الصَّلَاةُ فَیَقُولُ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ تَقَدَّمْ یَا فُلَانُ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ یَتَقَدَّمُ الْقَوْمَ أَقْرَؤُهُمْ لِلْقُرْآنِ فَإِنْ کَانُوا فِی الْقِرَاءَةِ سَوَاءً فَأَقْدَمُهُمْ هِجْرَةً فَإِنْ کَانُوا فِی الْهِجْرَةِ سَوَاءً فَأَکْبَرُهُمْ سِنّاً فَإِنْ کَانُوا فِی السِّنِّ سَوَاءً فَلْیَؤُمَّهُمْ أَعْلَمُهُمْ بِالسُّنَّةِ وَ أَفْقَهُهُمْ فِی الدِّینِ وَ لَا یَتَقَدَّمَنَّ أَحَدُکُمُ الرَّجُلَ فِی مَنْزِلِهِ وَ لَا صَاحِبَ السُّلْطَانِ فِی سُلْطَانِهِ(1)
وجه استدلال
در این حدیث شرائط امام جماعت را بیان کرده است که امام صادق ع از قول رسول خدا ص به این شرائط اشاره فرموده است وآن اینکه هر کس نباید امام شود (تعارف بردار نیست) باید اقرء باشد در قرائت قرآن و اگر در قرائت مساوی بودند کسی که در هجرت تقدم داشته است اگر در این هم مساوی بودند مسن ترین مقدم است و اگر در سن مساوی بودند کسی که به حدیث و سنت مسلط تر است مقدم است و اولویت دارد که افقه در دین نیز است و اگر در منزل (یا وطن) کسی نماز قرار است برگزار گردد صاحب منزل مقدم است و اگر کسی صاحب سلطان و حکومت و ریاست و سیاست است او در نماز جماعت در محل حکومتش بر همه مقدم است.
شاهد بر مدعای ما ذیل حدیث است که:" وَ لَا یَتَقَدَّمَنَّ أَحَدُکُمُ ....... صَاحِبَ السُّلْطَانِ فِی سُلْطَانِهِ" لحن عبارت به صورت قاعده مند است و از مراحل اولویت صدر و ساقه حدیث جدا است و در آن جدول قرار ندارد. لابد خود سلطان شرائط گزینشی خاصی دارد که او را اصلح واولی برای امامت قرار می‌دهد (مثل اقرئیت یا هجرت و اعلمیت و افقهیت و....) والا صلاحیت سلطنت و حکومت مشروع را از دست می‌دهد. سلطان سوء و جور می‌شود که احکام خاص خود را خواهد داشت (من جمله در جماعت) بنابراین صاحب قدرت و سلطنت جامع الشرائط در امامت جماعت (وجمعه) بر همه مقدم است و چون او منصوب است و دارای منصب سلطنت است وتاکید بر وصف مشعر بر علیت است. علت تقدم او سلطنت ومنصوبیت اوست واین یعنی تا امام اصل و منصوب وجود دارد اولی و مقدم است و اگر نبود با اذن و نصب او دیگران اولویت و تقدم پیدا می‌کنند. چه بسا به همین منظور این قاعده را بر همه موارد و اوصاف حاکم نمود. علامه در تذکره الفقهاء(2) که حاوی فقه استدلالی و تطبیقی است در بحث صلاه میت از طریق عامه(3) روایت نبوی را نقل میکند که(لا یؤم الرجل فی سلطانه)که مویدی بر استدلال ما است که فرمایش رسول خدا را به مثابه یک قاعده دانستیم از این رو ایشان این قاعده را به شکل (الولی اولی من الوالی) نقل میکند و مراد از سلطان را امام اصل یعنی ولی میداند. صاحب جواهر نیز بر این امر تاکید دارد.(4)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(1)الکافی 3 376 باب من تکره الصلاة خلفه و العبد یؤم
تهذیبالأحکام 3 31 3- باب أحکام الجماعة و أقل الجماعة
(2) تذکرة الفقهاء (ط - الحدیثة)؛ ج2، ص: 40 حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، تذکرة الفقهاء (ط - الحدیثة)، 14 جلد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم - ایران، اول، 1414 ه ق
مسألة 189: الولی أولى من الوالی
عند علمائنا- و هو قول الشافعی فی الجدید «4»- لقوله تعالى وَ أُولُوا الْأَرْحٰامِ بَعْضُهُمْ أَوْلىٰ بِبَعْضٍ فِی کِتٰابِ اللّٰهِ «5» و لقول الصادق علیه السلام: «یصلی على الجنازة أولى الناس بها» «6» و لأنها ولایة یعتبر فیها ترتیب العصبات فیقدم فیها الولی على الوالی کولایة النکاح.
و قال الشافعی فی القدیم- و به قال مالک، و أبو حنیفة، و أحمد، و إسحاق-: الوالی أولى، و نقله الجمهور عن علی علیه السلام، و جماعة من
التابعین «1» لقول النبیّ صلّى اللّٰه علیه و آله: (لا یؤم الرجل فی سلطانه) «2» و حکى أبو حازم قال: شهدت حسینا حین مات الحسن علیهما السلام و هو یدفع فی قفا سعید بن العاص و یقول: «تقدم فلو لا السنة ما قدمتک» «3» و سعید أمیر المدینة، و الخبر محمول على غیر صلاة الجنازة، و حدیث الحسین علیه السلام- کما قالت الشافعیة «4»- أراد بذلک إطفاء الفتنة، و من السنة إطفاء الفتنة.
قالوا: صلاة شرعت فیها الجماعة فکان الإمام أحق بالإمامة کسائر الصلوات «5».
قلنا: الفرق أن الغرض من هذه الصلاة، الدعاء للمیت و الحنو علیه فیه، فالولی أحق بذلک.
تذنیب: إمام الأصل أولى من کل أحد، و یجب على الولی تقدیمه، لأن علیّا علیه السلام، قال: «الإمام أحق من صلّى على الجنازة» «6» و لأن للإمام منزلة النبیّ صلّى اللّٰه علیه و آله فی الولایة، و قال تعالى النَّبِیُّ أَوْلىٰ بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ «7» و من طریق الخاصة ما رواه الصادق علیه السلام عن
أبیه، عن آبائه علیهم السلام قال: «قال أمیر المؤمنین علیه السلام: إذا حضر سلطان اللّٰه جنازة فهو أحق بالصلاة علیها إن قدّمه ولی المیت و إلا فهو غاصب» «1».
(3) (2) صحیح مسلم 1: 465- 673، سنن الترمذی 1: 458- 459- 235، سنن النسائی 2: 76 و 77، سنن ابن ماجة 1: 313- 314- 980، سنن أبی داود 1: 159- 582 و 583، مسند الطیالسی: 86- 618، مسند احمد 4: 118 و 121 و 5: 272.
(4)جواهر الکلام فی ثوبه الجدید؛ ج6، ص: 390
[و لا یحتاج] الإمام- بعد ما عرفت من أولویّته- إلى الإذن ممّن هو أولى به من نفسه أیضاً [1]. نعم، قد یقال بأنّ ولایة الإمام حال حضوره الجنازة، لا أنّه متى أمکن الرجوع إلیه لم یجز مباشرة أولیاء المیّت شیئاً من اموره حتى یأذن لهم [2].
(1) کما هو صریح جماعة و ظاهر آخرین، بل لا أجد فیه خلافاً سوى ما یحکى عن مبسوط الشیخ و معتبر المصنّف و مختلف الفاضل فاعتبروا الإذن ( «1»). 1- جمعاً بین الحقّین و الأدلّة. 2- و لخبر السکونی عن الصادق علیه السلام قال: «قال أمیر المؤمنین علیه السلام: إذا حضر سلطان من سلاطین اللّٰه جنازة فهو أحقّ بالصلاة علیها إن قدّمه الولیّ، و إلّا فهو غاصب» ( «2»). و هو:
أ- مع ضعفه. ب- و إشعاره بعدم وجوب الإذن و لا یقولون به. ج- محتمل کما فی الذکرى لغیر سلطان الأصل کما یشعر به التنکیر المشعر بالکثرة ( «3»). د- بل یمکن أن یکون ذلک تعریضاً فی الولاة و الخلفاء الذین یتقدّمون بسلطانهم، کقول النبیّ صلى الله علیه و آله و سلم: «لا یؤم الرجل فی سلطانه» ( «4»). ه- بل حمله فی کشف اللثام على تقدیر جزاءٍ للشرط فیه، و إرجاع «هو» إلى الولی، أی إن قدّمه الولیّ فذاک، و إلّا فهو غاصب ( «5»). قلت: یمکن احتمال ذلک فی المحکیّ من عبارة المبسوط، قال: «فإن حضر الإمام العادل کان أولى بالتقدیم، و وجب على الولیّ تقدیمه، فإن لم یفعل لم یجز له أن یتقدّم» ( «6»)، و إن کان ذیله یشهد لإرادة الإمام من الضمیر المجرور، على معنى وجوب الإذن على الولیّ، فإن لم یفعل أثم، لکن لیس للإمام التقدّم. إلّا أنّه فی غایة البُعد؛ ضرورة کون المناسب عدم مراعاته بعد إقدامه على المعصیة إن لم یجبر على الإذن کما صرّح به فی الذکرى على تقدیر اعتبار الإذن ( «7»)، لا أنّه یؤثّر منعاً فی الأولویّة المزبورة، خصوصاً و الإمام أولى منه بماله من الإذن أیضاً إن کان من المؤمنین، فلو أذن لغیر الولیّ نفذ فضلًا عن مباشرته.
(2) 1- لما فیه من العسر و الحرج. 2- بل یمکن کون المعهود من حال السلف خلاف ذلک. 3- کما أنّ اشتراط الحضور فی الخبرین یومئ إلیه أیضاً. فما عساه یظهر من إطلاق الأولویّة فی المتن و غیره من کونه کباقی الأولیاء- بل عن أبی الصلاح التصریح بذلک، قال: «الإمام أولى، فإن تعذّر حضوره و إذنه فولی المیّت» ( «8»)- لا یخلو من نظر. کالمحکی عن ابن الجنید من أنّ «الأو
ممممممممممممممممممممممممممممممممم
فقه الاداره شنبه درس 56- 93/11/4
سید مهدی میرعلی اکبری
04 بهمن 1393
دروس خارج فقه
شنبه 93/11/4 - 3 ربیع الثانی1436
فقه الاداره –فقه التنظیم (فقه سازمان وسازماندهی ) (درس56)
بخش دوم مباحث آجتهادی
مقدمه
فقه سازمان و سازماندهی مثل سایر سلسله فقه الاداره دارای سه بخش است
بخش اول _آشنایی با ادبیات آکادمیک37
بخش دوم – مباحث اجتهادی سازمان16
بخش سوم –پردازش نظریه و نظام سازماندهی در اسلام
به حول وقوه الهی بخش آکادمیک تمام شد بعد از ده تحلیل و نظریه مختار به عنوان تحلیل یازدهمبه اذن خدا وند تبارک و تعالی وارد بخش دوم که مباحث اجتهادی است شده ایم و از او امداد والهام می جوییم .
در این بخش با موضوع آشنا شده ایم که به عنوان یک اصل موضوعی میتواند قرار گیرددر عین حال باید ببینیم که شرع مقدس برای سازمان موضوع مستنبطه ای دارد یانه ؟ از قر آن کریم شروع کردیم و در سوره نور وواژه "امر جامع" که در آیه62 را یافتیم و نهایتا نظر مختارمااین شد که امر جامع همان سازمان است و بر این مبنا نسبت به مصادیق امر جامع مانند حزب ،جمعه،جماعت ، جنگ و امثال آن
میتوان بحث نمود که انشاءالله ازسازمان جمعه و جماعت آغاز میکنیم که مقدمه ای بر پردازش نظریه " اتحاد امامت وامارت" باشد .
سازمان جمعه و جماعت
سوالت بحث عبارت بودند از :
1- مبانی مشروعیت جمعه و جماعت کدامند؟
2- هدف شارع مقدس از جمعه و جماعت چیست ؟
3- آیا جمعه و جماعت منصب هستند؟
4- نصب کننده چه کسی است؟ و چه شرائطی دارد ؟
5- آیا جمعه و جماعت ساختار و سازمان خاصی دارند ؟
6- شرائط امامت جمعه وجماعت چیست؟
7- ساختار مساجد در ارتباط با هم چگونه است؟
8- اختیارات امام جمعه و جماعت چیست؟
9- وظائف امام جمعه و جماعت کدام است؟
10- نقش وجایگاه سیاسی مساجد چه می باشد؟
11- ارتباط امامت و امارتچگونه است؟
12- احکام جمعه و جماعت(بویژه از منظر امارت و سازماندهی)؟
13- ..............
به دو سوال پاسخ داده شد اکنون نوبت سوال سوم است :
سوال سوم- آیا جمعه و جماعت منصب هستند؟
فقه الحدیث
نوبت به بررسی احادیث در خصوص منصب امامت جماعت میرسد
نصب عام
در جوامع روایی من جمله وسائل الشیعه در کتاب الصلاة ابواب صلاة الجماعه ابوابی است که روایاتی را در خود دارد که مضمون ومدلول آنها تعیین شرائطی برای امام جماعت است و کسی که فاقد این شرائط باشد صلاحیت اقامه جماعت ندارد این در واقع همان "نصب عام" است که عبارت است از تعیین شرائط امام جماعت و هرکس این شرائط در او احراز شد لائق به این مقام و منصب است که شبیه آن در منصب ولایت امر و امامت امت در زمان غیبت است که شارع مقدس شرائطی را برای تصدی این منصب خطیر عنوان میکند و خبرگان در هرکس این شرائط را احراز نمودند او را برای تصدی این منصب به امت معرفی می کنند واین فرآیند به "نصب عام" معروف است. در مقابل "نصب خاص" که معصوم ع در زمان حضور به نصب امام جمعه قاضی موذن والی وکیل و....با نام ومشخصات فرد منصوب می پردازد مثلا مالک اشتر و سلمان که به ولایت یک منطقه نصب شدند یا نواب اربعه که به وکالت حضرت ولیعصر (عج) منصوب شدند.
ائمه جماعات نیز به نصب عام منصوب از قبل شارع هستند و این به معنای منصب بودن امامت جماعت است. بر این اساس است که هر کسی را نمی توان جلو فرستاد و هرکسی نمی تواند جلو بایستد. قیود وشروطی دارد واجد آن شروط اجازه شرعی دارد شبیه منصب قضا که هرکس عارف به حلال و حرام باشد و عارف به حق ائمه ع باشد از سوی آنان منصوب به نصب عام است "انی جعلته علیکم حاکما او قاضیا" و"انهم حجتی علیکم و انا حجه الله علیهم" در امامت جماعت هم همین حالت است وقتی شارع شرائط تعیین می کند یعنی واجد آن شرائط را نصب کرده است واین به معنای منصب بودن جماعت است مثل منصب امام جمعه البته این که چه کسی این شرائط را احراز کند حاکم شرع یا خبرگان امر دیگری است که در سوال بعدی به آن خواهیم پرداخت مهم این است که امامت جماعت یک منصب است.
به فهرستی از این روایات در آدرس یاد شده اشاره می نماییم :
10-بَابُ اشْتِرَاطِ کَوْنِ إِمَامِ الْجَمَاعَةِ مُؤْمِناً مُوَالِیاً لِلْأَئِمَّةِ وَ عَدَمِ جَوَازِ الِاقْتِدَاءِ بِالْمُخَالِفِ فِی الِاعْتِقَادَاتِ الصَّحِیحَةِ الْأُصُولِیَّةِ إِلَّا لِتَقِیَّةٍ1 (15حدیث)
11-بَابُ عَدَمِ جَوَازِ الِاقْتِدَاءِ بِالْفَاسِقِ فَإِنْ فَعَلَ وَجَبَ أَنْ یَقْرَأَ لِنَفْسِهِ وَ جَوَازِ الِاقْتِدَاءِ بِمَنْ یُوَاظِبُ عَلَى الصَّلَوَاتِ وَ لَا یَظْهَرُ مِنْهُ الْفِسْقُ2 (14 حدیث)
12-بَابُ عَدَمِ جَوَازِ الِاقْتِدَاءِ بِالْمَجْهُولِ3 (4حدیث)
13-بَابُ عَدَمِ جَوَازِ الِاقْتِدَاءِ بِالْأَغْلَفِ مَعَ إِمْکَانِ الْخِتَانِ4 (13حدیث)
14-بَابُ وُجُوبِ کَوْنِ الْإِمَامِ بَالِغاً عَاقِلًا طَاهِرَ الْمَوْلِدِ وَ جُمْلَةٍ مِمَّنْ لَا یُقْتَدَى بِهِمْ5 (9حدیث)
15-بَابُ جَوَازِ الِاقْتِدَاءِ بِالْأَجْذَمِ وَ الْأَبْرَصِ عَلَى کَرَاهَةٍ (6حدیث)
16-بَابُ جَوَازِ الِاقْتِدَاءِ بِالْعَبْدِ عَلَى کَرَاهَةٍ6 (5حدیث)
18-بَابُ جَوَازِ اقْتِدَاءِ الْمُسَافِرِ بِالْحَاضِرِ وَ بِالْعَکْسِ عَلَى کَرَاهِیَةٍ وَ وُجُوبِ مُرَاعَاةِ کُلٍّ مِنْهُمْ عَدَدَ صَلَاتِهِ قَصْراً وَ تَمَاماً وَ جَوَازِ اقْتِدَاءِ الْمُسَافِرِ فِی الْفَرِیضَتَینِ بِالْحَاضِرِ فِی وَاحِدَة7 (9 حدیث)
21-بَابُ جَوَازِ الِاقْتِدَاءِ بِالْأَعْمَى مَعَ أَهْلِیَّتِهِ وَ مَعْرِفَتِهِ بِالْقِبْلَةِ أَوْ تَسْدِیدِهِ (7حدیث)
26-بَابُ اسْتِحْبَابِ تَقْدِیمِ الْأَفْضَلِ الْأَعْلَمِ الْأَفْقَهِ وَ عَدَمِ التَّقَدُّمِ عَلَیْهِ
این باب 5 حدیث دارد که به علت اهمیت بیش تر به متن این احادیث توجه میدهیم :
10866-مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ وَ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنِ الْعَبَّاسِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ الْحُصَیْنِ عَنْ سُفْیَانَ الْجَرِیرِیِّ عَنِ الْعَرْزَمِیِّ عَنْ أَبِیهِ رَفَعَ الْحَدِیثَ إِلَى النَّبِیِّ ص قَالَ مَنْ أَمَّ قَوْماً وَ فِیهِمْ مَنْ هُوَ أَعْلَمُ مِنْهُ لَمْ یَزَلْ أَمْرُهُمْ إِلَى السَّفَالِ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ 9
وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنِ ابْنِ الْعَرْزَمِیِّ عَنْ أَبِیهِ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ أَعْلَمُ مِنْهُ وَ أَفْقَهُ
وَ رَوَاهُ فِی الْعِلَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَیُّوبَ بْنِ نُوحٍ
وَ رَوَاهُ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ
مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ وَ تَرَکَ قَوْلَهُ وَ أَفْقَهُ
10867- قَالَ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِمَامُ الْقَوْمِ وَافِدُهُمْ فَقَدِّمُوا أَفْضَلَکُمْ .
10868- قَالَ وَ قَالَ ع إِنْ سَرَّکُمْ أَنْ تُزَکُّوا صَلَاتَکُمْ فَقَدِّمُوا خِیَارَکُمْ .
وَ رَوَاهُ فِی الْمُقْنِعِ أَیْضاً مُرْسَلًا وَ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ یَرْفَعُهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُلَیْمَانَ 10 عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ .
10869-عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ أَنَّ النَّبِیَّ ص قَالَ إِنَّ أَئِمَّتَکُمْ وَفْدُکُمْ إِلَى اللَّهِ فَانْظُرُوا مَنْ تُوفِدُونَ فِی دِینِکُمْ وَ صَلَوَاتِکُمْ .
مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ رِوَایَةِ أَبِی الْقَاسِمِ بْنِ قُولَوَیْهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ أَبِیهِ ع رَفَعَ الْحَدِیثَ إِلَى النَّبِیِّ ص وَ ذَکَرَ الْحَدِیثَ الْأَوَّلَ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ فِی سَفَالٍ.
10870- مُحَمَّدُ بْنُ مَکِّیٍّ الشَّهِیدُ فِی الذِّکْرَى عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ مَنْ صَلَّى خَلْفَ عَالِمٍ فَکَأَنَّمَا صَلَّى خَلْفَ رَسُولِ اللَّهِ (ص)
أَقُولُ وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَى ذَلِکَ وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ.
272-بَابُ اسْتِحْبَابِ تَقْدِیمِ مَنْ یَرْضَى بِهِ الْمَأْمُومُونَ وَ کَرَاهَةِ تَقَدُّمِ مَنْ یَکْرَهُونَهُ وَ اسْتِحْبَابِ اخْتِیَارِ الْإِمَامَةِ عَلَى الِاقْتِدَاءِ.11
این باب 6 حدیث دارد که به علت اهمیت بیش تر به متن این احادیث نیز توجه میدهیم:
10871-مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ ص ثَمَانِیَةٌ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ لَهُمْ صَلَاةً الْعَبْدُ الْآبِقُ حَتَّى یَرْجِعَ إِلَى مَوْلَاهُ وَ النَّاشِزُ عَنْ زَوْجِهَا وَ هُوَ عَلَیْهَا سَاخِطٌ وَ مَانِعُ الزَّکَاةِ وَ إِمَامُ قَوْمٍ یُصَلِّی بِهِمْ وَ هُمْ لَهُ کَارِهُونَ وَ تَارِکُ الْوُضُوءِ وَ الْمَرْأَةُ الْمُدْرِکَةُ تُصَلِّی بِغَیْرِ خِمَارٍ وَ الزِّبِّینُ وَ هُوَ الَّذِی یُدَافِعُ الْبَوْلَ وَ الْغَائِطَ وَ السَّکْرَانُ
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو وَ أَنَسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الصَّادِقِ
عَنْ آبَائِهِ ع فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ ص لِعَلِیٍّ ع مِثْلَهُ وَ رَوَاهُ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ مُرْسَلًا
10872-وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ ع فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی قَالَ وَ نَهَى أَنْ یَؤُمَّ الرَّجُلُ قَوْماً إِلَّا بِإِذْنِهِمْ وَ قَالَ مَنْ أَمَّ قَوْماً بِإِذْنِهِمْ وَ هُمْ بِهِ رَاضُونَ فَاقْتَصَدَ بِهِمْ فِی حُضُورِهِ وَ أَحْسَنَ صَلَاتَهُ بِقِیَامِهِ وَ قِرَاءَتِهِ وَ رُکُوعِهِ وَ سُجُودِهِ وَ قُعُودِهِ فَلَهُ مِثْلُ أَجْرِ الْقَوْمِ وَ لَا یَنْقُصُ مِنْ أُجُورِهِمْ شَیْءٌ
وَ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ بِإِسْنَادٍ تَقَدَّمَ فِی عِیَادَةِ الْمَرِیضِ نَحْوَهُ وَ تَقَدَّمَ فِی أَوْقَاتِ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ حَدِیثٌ بِمَعْنَاهُ
10873-وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ ابْنِ بَقَّاحٍ عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ أَرْبَعَةٌ لَا تُقْبَلُ لَهُمْ صَلَاةٌ الْإِمَامُ الْجَائِرُ وَ الرَّجُلُ یَؤُمُّ الْقَوْمَ وَ هُمْ لَهُ کَارِهُونَ وَ الْعَبْدُ الْآبِقُ مِنْ مَوْلَاهُ مِنْ غَیْرِ ضَرُورَةٍ وَ الْمَرْأَةُ تَخْرُجُ مِنْ بَیْتِ زَوْجِهَا بِغَیْرِ إِذْنِهِ
10874-مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ
السَّیَّارِیِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی ع إِنَّ الْقَوْمَ مِنْ مَوَالِیکَ یَجْتَمِعُونَ فَتَحْضُرُ الصَّلَاةُ فَیُؤَذِّنُ بَعْضُهُمْ وَ یَتَقَدَّمُ أَحَدُهُمْ فَیُصَلِّی بِهِمْ فَقَالَ إِنْ کَانَتْ قُلُوبُهُمْ کُلُّهَا وَاحِدَةً فَلَا بَأْسَ قَالَ وَ مَنْ لَهُمْ بِمَعْرِفَةِ ذَلِکَ قَالَ فَدَعُوا الْإِمَامَةَ لِأَهْلِهَا
أَقُولُ الْمُرَادُ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ کَوْنُ قُلُوبِهِمْ وَاحِدَةً مِنَ الرِّضَا بِالْإِمَامِ وَ الْمُرَادُ بِأَهْلِهَا مَنْ یَجْمَعُ شُرُوطَهَا وَ لَعَلَّ الْمُرَادَ النَّهْیُ عَنِ التَّنَازُعِ فِیهَا
10875-مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ زَکَرِیَّا صَاحِبِ السَّابِرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ ثَلَاثَةٌ فِی الْجَنَّةِ عَلَى الْمِسْکِ الْأَذْفَرِ مُؤَذِّنٌ أَذَّنَ احْتِسَاباً وَ إِمَامٌ أَمَّ قَوْماً وَ هُمْ بِهِ رَاضُونَ وَ مَمْلُوکٌ یُطِیعُ اللَّهَ وَ یُطِیعُ مَوَالِیَهُ
10876-الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدٍ الطُّوسِیُّ فِی الْأَمَالِی عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْمُفِیدِ عَنِ الْجِعَابِیِّ عَنِ ابْنِ عُقْدَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ غَالِبٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ رِیَاحٍ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ (مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ) عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی یَعْفُورٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ ثَلَاثَةٌ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ لَهُمْ صَلَاةً عَبْدٌ آبِقٌ مِنْ مَوَالِیهِ حَتَّى یَرْجِعَ إِلَیْهِمْ فَیَضَعَ یَدَهُ فِی أَیْدِیهِمْ وَ رَجُلٌ أَمَّ قَوْماً وَ هُمْ لَهُ کَارِهُونَ وَ امْرَأَةٌ بَاتَتْ وَ زَوْجُهَا عَلَیْهَا سَاخِطٌ
وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ کَمَا یَأْتِی فِی النِّکَاحِ أَقُولُ وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَى ذَلِکَ وَ یَأْتِی مَا یَدُلُّ عَلَیْهِ
28-بَابُ اسْتِحْبَابِ تَقْدِیمِ الْأَقْرَإِ فَالْأَقْدَمِ هِجْرَةً فَالْأَسَنِّ فَالْأَفْقَهِ فَالْأَصْبَحِ وَ کَرَاهَةِ التَّقَدُّمِ عَلَى صَاحِبِ الْمَنْزِلِ وَ عَلَى صَاحِبِ السُّلْطَانِ وَ إِمَامَةِ مَنْ لَا یُحْسِنُ الْقِرَاءَةَ بِالْمُتْقَن12 ِ
این باب یک حدیث دارد که به آن اشاره می نماییم:
10877-مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ غَیْرِهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْقَوْمِ مِنْ أَصْحَابِنَا یَجْتَمِعُونَ فَتَحْضُرُ الصَّلَاةُ فَیَقُولُ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ تَقَدَّمْ یَا فُلَانُ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ یَتَقَدَّمُ الْقَوْمَ أَقْرَؤُهُمْ لِلْقُرْآنِ فَإِنْ کَانُوا فِی الْقِرَاءَةِ سَوَاءً فَأَقْدَمُهُمْ هِجْرَةً فَإِنْ کَانُوا فِی الْهِجْرَةِ سَوَاءً فَأَکْبَرُهُمْ سِنّاً فَإِنْ کَانُوا فِی السِّنِّ سَوَاءً فَلْیَؤُمَّهُمْ أَعْلَمُهُمْ بِالسُّنَّةِ وَ أَفْقَهُهُمْ فِی الدِّینِ وَ لَا یَتَقَدَّمَنَّ أَحَدُکُمُ الرَّجُلَ فِی مَنْزِلِهِ وَ لَا صَاحِبَ سُلْطَانٍ فِی سُلْطَانِهِ
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ مِثْلَهُ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْهَیْثَمِ بْنِ أَبِی مَسْرُوقٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ
10878-قَالَ وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ فَإِنْ کَانُوا فِی السِّنِّ سَوَاءً فَأَصْبَحُهُمْ وَجْهاً
أَقُولُ وَ تَقَدَّمَ مَا یَدُلُّ عَلَى بَعْضِ الْمَقْصُودِ
نکته :به احادیث ابواب 26-27-28در فقه الدوله و فقه السیاسه فقهاء استناد و
استدلا ل کرده برای شرائط احراز منصب امامت امت در حالیکه مربوط به امامت جماعت هستند پس چرا امامت جماعت که محط اصلی این روایات است منصب نباشد
معلوم می‌شود که مضامین این اخبار به شکل قاعده مند در موضوع عمومی امامت قابل استفاده است امامت امت ،امامت جمعه و امامت جماعت چه معصوم چه غیر معصوم به گونه ای که متکلمین نیز در اثبات حقانیت رسول اکرم ص13 و ائمه اطهار علیهم السلام14 به این اخباراستناد کرده اند
--------------------------------------------------------------------
1 وسائل الشیعة ج : 8 ص : 309
2 وسائل الشیعة ج : 8 ص : 313
3 وسائل الشیعة ج : 8 ص : 319
4 وسائل الشیعة ج : 8 ص : 320
5 وسائل الشیعة ج : 8 ص : 323
6 وسائل الشیعة ج : 8 ص : 325
7 وسائل الشیعة ج : 8 ص : 329
8 وسائل الشیعة ج : 8 ص : 347
9 سند روایت ضعیف است زیرا روایت مرفوعه بوده و سفیان جریری و ابیه در عزرمی عن ابیه مجهولند
10 علی بن سلیمان مجهول است
11 وسائلالشیعة ج : 8 ص : 348
12 وسائلالشیعة ج : 8 ص : 351
13 إثبات الوصیة للإمام علی بن ابی طالب ع 82 بعث الله عز و جل المسیح عیسى بن مریم علیه السلام ..... ص : 79
و کان المسیح صلّى اللّه علیه یبشّر الحواریین بالنبیّ محمّد صلّى اللّه علیه و آله فیقولون هو منّا و نحن شیعته فکان فی الانجیل لا یلی أمر الامّة رجل و فیهم من هو أعلم منه إلّا کان أمرهم إلى سفال.
نام کتاب: إثبات الوصیة للإمام علی بن ابی طالب عنویسنده: ابو الحسن مسعودىموضوع: امامتتاریخ وفات مؤلف: 346 قزبان: عربىتعداد جلد: 1
ناشر: انتشارات انصاریان
14 امام شناسىج1261 لزوم پیروى جاهل از عالم در سه مرحله فطرى و عقلى و شرعى ..... ص : 260
در کتاب «غایة المرام» از شیخ طوسى در «امالى» با سلسله سند متصل خود روایت کرده است، از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام، از پدرش، از جدّش حضرت على بن الحسین علیهما السّلام، که فرمودند: در وقتى که حضرت امام حسن مجتبى علیه السّلام بنابر صلح با معاویه گذاردند، براى برخورد و ملاقات خارج شدند و ملاقات نمودند، و همین که هر دو نفر در مجلس اجتماع کردند، معاویه براى ایراد خطبه برخاست، و خطبهاى ایراد کرد ...
تا آنکه گوید: «سپس حضرت امام حسن علیه السّلام خطبهاى انشاء کردند و فرمودند: الحمد للّه المستحمد بالآلاء و تتابع النّعماء تا آخر خطبه طویله و جامع خود، که حاوى بسیارى از مطالب دقیق و عمیق و بیان شرافت اهل بیت رسول خدا صلى اللّه علیه و آله، و از جمله استشهاد به آیه تطهیر، و آیات دیگر، و مطالب تاریخى دیگر است.
عاقبت امر هر امتى که حکومت خود را بدست کسى غیر از عالمترین افراد خود بسپارد تباهى است
و از جمله در ضمن خطبه فرمودند: قال رسول الله صلى اللّه علیه و آله: ما ولّت امّة امرها رجلا قطّ و فیهم من هو أعلم منه إلّا لم یزل یذهب سفالا حتّى یرجعوا الى ما ترکوا «1» رسول خدا صلى اللّه علیه و آله فرمودهاند: هیچگاه طایفه و امّتى، امور خود را بدست مردى نسپرده است که در آن طایفه و گروه داناتر و اعلم از او بودهاند، مگر آنکه پیوسته امور آن امّت رو بخرابى و تباهى مىگذارد، تا زمانى که از این کردار برگردند، و زمام امور خود را بدست أعلم امّت دهند.
و نیز در «غایة المرام» مختصر این خطبه را با سند دیگرى، از شیخ در «امالى» ذکر کرده است، و عین این جمله را درباره لزوم رهبرى أعلم امت از رسول خدا صلى اللّه علیه و آله روایت کرده است «2» و نیز مرحوم ابن ادریس در باب «مستطرفات سرائر» از روایت ابى القاسم بن قولویه از حضرت صادق علیه السّلام مرفوعا از رسول خدا صلى اللّه علیه و آله روایت کرده است که، قال رسول الله صلى اللّه علیه و آله من امّ قوما و فیهم من هو اعلم منه أو أفقه منه، لم یزل أمرهم فى سفال إلى یوم القیمة، و من دعى إلى اضلال لم یزل فى سخط اللّه حتّى یرجع منه، و من مات بغیر امام مات میتة جاهلیّة «3» رسول خدا صلى اللّه علیه و آله فرمود، کسیکه زمام امور مردم را بدست گیرد و بر آنها پیشوائى کند، در حالیکه در بین آن مردم فردى اعلم از او یا افقه از او باشد، پیوسته امر آن دسته و گروه از مردم، رو به تباهى و خرابى خواهد رفت، تا روز قیامت، و کسیکه مردم را به گمراهى بخواند پیوسته در غضب خدا قرار خواهد گرفت، تا زمانیکه از کردار خود بایستد، و کسیکه بدون امام بمیرد، مانند مردن مردم زمان جاهلیّت مرده است.
بارى علماء درباره لزوم امامت اعلم از امّت استدلالاتى دارند،زیراهمانطور که اشاره شد، مسئله رهبرى مسئلهاى حیاتى است.
ام کتاب: امام شناسىنویسنده: آیت الله سید محمد حسین حسینى تهرانىموضوع: امامتتاریخ وفات مؤلف: 1416 قزبان: فارسىتعداد جلد: 18
______________________________
(1)- غایة المرام، چاپ سنگى ص 298 در تحت عنوان حدیث 26
(2)- غایة المرام ص 299 در تحت عنوان حدیث 27
(3)- مستطرفات سرائر ص 21
امام شناسى، ج1، ص: 263
ممممممممممممممممممممممممممممممم
فقه الاداره درس 57 - 93/11/5
سید مهدی میرعلی اکبری
05 بهمن 1393
دروس خارج فقه
یکشنبه 93/11/5 - 4ربیع الثانی1436
فقه الاداره –فقه التنظیم(فقه سازمان وسازماندهی ) (درس57)
بخش دوم مباحث آجتهادی
مقدمه
فقه سازمان وسازماندهی مثل سایر سلسله فقه الاداره دارای سه بخش است
بخش اول _آشنایی با ادبیات آکادمیک 37
بخش دوم – مباحث اجتهادی سازمان 20
بخش سوم –پردازش نظریه و نظام سازماندهی در اسلام
به حول و قوه الهی بخش آکادمیک تمام شد بعد از ده تحلیل و نظریه مختار به عنوان تحلیل یازدهم به اذن خداوند تبارک و تعالی وارد بخش دوم که مباحث اجتهادی است شده ایم و از او امداد والهام می جوییم .
در این بخش با موضوع آشنا شده ایم که به عنوان یک اصل موضوعی میتواند قرار گیرد در عین حال باید ببینیم که شرع مقدس برای سازمان موضوع مستنبطه ای دارد یانه ؟ از قر آن کریم شروع کردیم و در سوره نور وواژه "امر جامع" که در آیه 62 را یافتیم و نهایتا نظر مختارما این شد که امر جامع همان سازمان است و بر این مبنا نسبت به مصادیق امر جامع مانند حزب ،جمعه،جماعت ، جنگ و امثال آن
میتوان بحث نمود که انشاءالله از سازمان جمعه و جماعت آغاز میکنیم که مقدمه ای بر پردازش نظریه " اتحاد امامت وامارت" باشد .
سازمان جمعه و جماعت
سوالت بحث عبارت بودند از :
1- مبانی مشروعیت جمعه و جماعت کدامند؟
2- هدف شارع مقدس از جمعه و جماعت چیست ؟
3- آیا جمعه و جماعت منصب هستند؟
4- نصب کننده چه کسی است؟ و چه شرائطی دارد ؟
5- آیا جمعه و جماعت ساختار و سازمان خاصی دارند ؟
6- شرائط امامت جمعه وجماعت چیست؟
7- ساختار مساجد در ارتباط با هم چگونه است؟
8- اختیارات امام جمعه و جماعت چیست؟
9- وظائف امام جمعه و جماعت کدام است؟
10- نقش و جایگاه سیاسی مساجد چه می باشد؟
11- ارتباط امامت و امارت چگونه است؟
12- احکام جمعه و جماعت(بویژه از منظر امارت و سازماندهی)؟
13- ..............
به دو سوال پاسخ داده شد اکنون نوبت سوال سوم است :
سوال سوم - آیا جمعه و جماعت منصب هستند؟
فقه الحدیث
نوبت به بررسی احادیث در خصوص منصب امامت جماعت میرسد
نصب عام
گفته شد که "نصب عام" به تعیین شرائطی توسط شارع برای متصدی جایگاهی که شأنیت تصدی و نصب دارد بر می‌گردد که هر کس جامع این شرائط تشخیص داده شد او متصدی این منصب از سوی شارع مقدس خواهد بود و گفته شد که برای امامت جماعت هم که شأنیت منصب و تصدی دارد چنین شرائطی توسط شارع تعیین شده است که ابوابی ازروایات را در ابواب صلاة الجماعه از کتاب الصلاة را به خود اختصاص داده است که مستفاد از آن اثبات منصب عام برای امامت جماعت است. (طبق موازین نصب عام ) به بخشی از این احادیث و فهرست آنها در نوبت قبل اشاره شد اکنون ادامه آن:
27- بَابُ اسْتِحْبَابِ تَقْدِیمِ مَنْ یَرْضَى بِهِ الْمَأْمُومُونَ وَ کَرَاهَةِ تَقَدُّمِ مَنْ یَکْرَهُونَهُ وَ اسْتِحْبَابِ اخْتِیَارِ الْإِمَامَةِ عَلَى الِاقْتِدَاءِ1
این باب 6 حدیث دارد که به علت اهمیت بیش تر به متن این احادیث نیز توجه میدهیم:
10871- مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ ص ثَمَانِیَةٌ لَا یَقْبَلُ اللَّهُ لَهُمْ صَلَاةً الْعَبْدُ الْآبِقُ حَتَّى یَرْجِعَ إِلَى مَوْلَاهُ وَ النَّاشِزُ عَنْ زَوْجِهَا وَ هُوَ عَلَیْهَا سَاخِطٌ وَ مَانِعُ الزَّکَاةِ وَ إِمَامُ قَوْمٍ یُصَلِّی بِهِمْ وَ هُمْ لَهُ کَارِهُونَ وَ تَارِکُ الْوُضُوءِ وَ الْمَرْأَةُ الْمُدْرِکَةُ تُصَلِّی بِغَیْرِ خِمَارٍ وَ الزِّبِّینُ وَ هُوَ الَّذِی یُدَافِعُ الْبَوْلَ وَ الْغَائِطَ وَ السَّکْرَانُ.
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عَمْرٍو وَ أَنَسِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الصَّادِقِ
عَنْ آبَائِهِ (علیهم السلام) فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ صل لله علیه لِعَلِیٍّ (علیه السلام) مِثْلَهُ وَ رَوَاهُ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ مُرْسَلًا
10872- وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ (علیهم السلام) فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی قَالَ وَ نَهَى أَنْ یَؤُمَّ الرَّجُلُ قَوْماً إِلَّا بِإِذْنِهِمْ وَ قَالَ مَنْ أَمَّ قَوْماً بِإِذْنِهِمْ وَ هُمْ بِهِ رَاضُونَ فَاقْتَصَدَ بِهِمْ فِی حُضُورِهِ وَ أَحْسَنَ صَلَاتَهُ بِقِیَامِهِ وَ قِرَاءَتِهِ وَ رُکُوعِهِ وَ سُجُودِهِ وَ قُعُودِهِ فَلَهُ مِثْلُ أَجْرِ الْقَوْمِ وَ لَا یَنْقُصُ مِنْ أُجُورِهِمْ شَیْءٌ.
وَ فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ بِإِسْنَادٍ تَقَدَّمَ فِی عِیَادَةِ الْمَرِیضِ نَحْوَهُ وَ تَقَدَّمَ فِی أَوْقَاتِ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ حَدِیثٌ بِمَعْنَاهُ
10873- وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ عَنْ عَمِّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ ابْنِ بَقَّاحٍ عَنْ زَکَرِیَّا بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَبْدِ الْمَلِکِ بْنِ عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ أَرْبَعَةٌ لَا تُقْبَلُ لَهُمْ صَلَاةٌ الْإِمَامُ الْجَائِرُ وَ الرَّجُلُ یَؤُمُّ الْقَوْمَ وَ هُمْ لَهُ کَارِهُونَ وَ الْعَبْدُ الْآبِقُ مِنْ مَوْلَاهُ مِنْ غَیْرِ ضَرُورَةٍ وَ الْمَرْأَةُ تَخْرُجُ مِنْ بَیْتِ زَوْجِهَا بِغَیْرِ إِذْنِهِ
10874- مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ
السَّیَّارِیِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی ع إِنَّ الْقَوْمَ مِنْ مَوَالِیکَ یَجْتَمِعُونَ فَتَحْضُرُ الصَّلَاةُ فَیُؤَذِّنُ بَعْضُهُمْ وَ یَتَقَدَّمُ أَحَدُهُمْ فَیُصَلِّی بِهِمْ فَقَالَ إِنْ کَانَتْ قُلُوبُهُمْ کُلُّهَا وَاحِدَةً فَلَا بَأْسَ قَالَ وَ مَنْ لَهُمْ بِمَعْرِفَةِ ذَلِکَ قَالَ فَدَعُوا الْإِمَامَةَ لِأَهْلِهَا
أَقُولُ الْمُرَادُ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ کَوْنُ قُلُوبِهِمْ وَاحِدَةً مِنَ الرِّضَا بِالْإِمَامِ وَ الْمُرَادُ بِأَهْلِهَا مَنْ یَجْمَعُ شُرُوطَهَا وَ لَعَلَّ الْمُرَادَ النَّهْیُ عَنِ التَّنَازُعِ فِیهَا.
10875- مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ زَکَرِیَّا صَاحِبِ السَّابِرِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ ثَلَاثَةٌ فِی الْجَنَّةِ عَلَى الْمِسْکِ الْأَذْفَرِ مُؤَذِّنٌ أَذَّنَ احْتِسَاباً وَ إِمَامٌ أَمَّ قَوْماً وَ هُمْ بِهِ رَاضُونَ وَ مَمْلُوکٌ یُطِیعُ اللَّهَ وَ یُطِیعُ مَوَالِیَهُ.
-----------------------------------------------------------------
1 وسائلالشیعة ج : 8 ص : 348
